Μνήμη Παύλου Α. Ζάννα, μοναδικού και μοναχικού μεταφραστή του «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο» του Μ. Προυστ *

                              

Ο Π(αύλος) Α.Ζ (άννας) είναι, υπήρξε- μία από τις ωραιότερες κι ευγενέστερες μορφές του νεοελληνικού μας πολιτισμού, στην πολιτική, τα γράμματα, την τέχνη στην ύστερη 40ετία του προηγούμενου 20^ου αιώνα. Με αριστοκρατικές αισθητικές καταβολές στο επίπεδο της

εγγράμματης ουσίας του από την οικογένεια της Πηνελλτα﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽την οικογενεια τηςΠηνελν όπης Δέλτα ό,τι διέπραξε στον αναλώσιμο κόσμο της υπαρκτής  μας ιστορίας, εά﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ιοτελοραηςα Π.Δημουνανγωστες του, θ ακουστοίχε ένα άρωμα υψηλής και ανιδιοτελούς προσφοράς Περπάτησε δρόμους που χάραξε  ο ίδιος και τους  ζούσε ολοκληρωτικά. Στον κόσμο του κινηματογράφου, της λογοτεχνικής κριτικής ,της ενεργούς παρουσίας του στο συλλογικό, πολιτισμικό είναι, της πολιτικής σε κρίσιμους καιρούς θυσίας και κινδύνων κι όχι στις νερουλιασμένες καταστάσεις της μεταπολίτευσης. Της λογοτεχνίας, που μας ενδιαφέρει εδώ σε σχέση με τη μετάφρασή ενός από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά δημιουργήματα όλων των εποχώ πω﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ χνικιαφοεχναιιας ακεριν , των γλωσσών και των τόπων, το μυθιστόρημα «‘Αναζητώντας το χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ.

            Γεννήθηκε  στη Θεσσαλονίκη το 1929.

            Μετείχε στην ίδρυση της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρίας «Τέχνη» και της κινηματογραφικής της λέσχης. Ανέπτυξε στενές καθοριστικές φιλίες με σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο Λίνος Πολίτης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Τάκης Σινόπουλος, ο Στρατής Τσίρκας. Κατά τη μεταπολίτευση υπηρέτησε τη Διεύθυνση Ραδιοφωνίας του ΕΙΡΤ. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε στη δημιουργία της πρώτης Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών Ελλάδος και του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Επιπλέον, υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Η Τέχνη στη Θεσσαλονίκη». Από το 1981 διετέλεσε πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, ενώ κατά την ίδια περίοδο ασχολήθηκε με την επειμέλεια και δημοσίευση του αρχείου της Πηνελόπης Δέλτα. Διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων και άλλων πολλών οργανισμών καλλιτεχνικών και πνευματικών ως υπεύθυνός τους.  Αλλά ο βίος του περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από τα αναφερόμενα.

            Ο ΠΑΖ μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης Δημοκρατική Αμυνα στη Θεσσαλονίκη, την περίοδο της δικτατορίας συνελήφθη το 1968, δικάστηκε σε 10, 5 χρόνια φυλακή και κλε...﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽α οτυ αγιου Ικολαου του 1989 πίστηκε και στις φυλακές Αθγινας﷽﷽ την εξετισε στις φυλακεν  Αίγινας. Μαζί του στο στρατοδικείο οι Στέλιος Νέστωρ, Κ. Πύρζας Γ. Σιπιτάνος, Σωτήρης Δέδες, Αργύρης Μαλτσίδης. Αφέθηκε ελεύθερος το 1972 δι ανήκεστον βλάβην της υγείας του.

            Εγκλειστος στην απομόνωση αρχίζει ς﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽λαφρτος αρσε στις φυλακεν να μεταφράζει το βιβλίο.

            «Ο μέγιστος κίνδυνος της απομόνωσης είναι να χάσει κανείς τα λογικά του» και ο Γ. Σεφέρης επαινεί το εγχείρημα του Ζάννα και την αριστουργηματική μετάφραση, γράφοντας: “Τα αληθινά βιβλία δεν πρέπει να είναι γεννήματα της μέρας και των ομιλιών αλλά του σκοταδιού και της σιωπής”. Μέσα στη φυλακή, λοιπόν, Ο Ζ. γράφει και διαβάζει βιβλία ότι με τα βιβλία επικοινωνεί κανείς με μόνο διαμεσολαβητή τον αφηγητή τους, του οποίου η πρωτοποριακή χρήση από τον Προύστ καθιέρωσε το συγγραφέα ως μία από τις ηγετικές μορφές του Μοντερνισμού.

            Ο χωροχρόνος της φυλακής λειτούργησε καταλυτικά για την αριστουργηματική μετάφραση του Προύστ, διότι ο μεταφραστής Π. Ζάννας μετάφρασε ένα έργο που γράφτηκε υπό συνθήκες απομόνωσης από τον ίδιο τον Προύστ, βέβαια, ο Προυστ τις επέλεξε, ό Ζάννας όχι...

            Το 1970 κυκλοφορεί το πρώτο μν"﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽μετευνευσης του Γ.Σεφερη. Το 1971 κυκλοφορέρος με 3 τόμους και τίτλο «Απόν"﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽μετευνευσης του Γ.Σεφερη. Το 1971 κυκλοφορ τη μεριά του Σουάν»

            «Στην απόδοση ολόκληρου του έργου του Προυστ ο μεταφραστής που κρύβεται κάτω από τα αρχικά Π.Α.Ζ. χρειάστηκε τη γνωστή καρτερία του, όλη την ευαισθησία και την εφευρετικότητα του για ν’ αποδώση τη μαγεία του πρωτοτύπου. Τη λεπτότητα και τις νοσταλγικέςζει﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ταγγξοχος μεταφρασταληγικε89 π  αποχζει﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ταγγξοχος μεταφρασταληγικε89 πρώσεις των σελίδων του Π. ο έξοχος μεταφραστής τις μεταγγίζει, αριστοτεχνικά στη γλώσσα μας, γιατί μπόρεσε να δαμάσει τη δύναμη, την πνοή και τους γοητευτικούς κυματισμούς του να αμς ,﷽﷽ρφανο μυισοτριογραφου του αι πύφους του κορυφαίου μυθιστοριογράφου του αιώνα μας» γράφει ο κρυπτόμενος, μάλλον  ο Σ. Τσίρκας στα ΝΕΑ 23/12/70.

            Τους τς﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽οψιαστος τηςγραφ71 στη Θεσσαλον71 κυκλοφορόμους αυτούς πρωτοσυνάντησα το 1971 στη Θεσσαλονίκη άνηβος ακόμα της ανάγνωσης και ακόμα πιο ανυποψίαστος της υψηλής τέχνης της γραφής. Σ’ εκείνες τις ωραίες εκδόσεις νον τα αρχικα ΠΑΖς τηςγραφ71 στη Θεσσαλον71 κυκλοφορτου Ηριδανού χωρίς όνομα μεταφραστή ούτε χρόνο έκδοσης με μόνον τα αρχικά ΠΑΖ και με ένα εισαγωγικό, ις﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ζοσμιο ογτενχικιακορυδφμικρις﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ζοσμιο ογτενχικιακορυδφρό σημείωμα διευκρινιστικό. Οι καιροί δεν έπαιρναν περαιτέρω ανάλυση κι αυτά πολλά ήταν. Στα κατοπινά χρόνια θα ακολουθήσουν οι άλλοι σε τριλογίες ή μεμονωμένοι: Από τη μεριά των Γκερμάντ, Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών, Σόδομα και Γόμορα Η αιχμάλωτη, Ο ξανακερδισμένος χρόνος.

            Από τότε κι επί του προσωπικού, ήρθα σε επαφή και γνώση με το συγγραφέα χώθηκα, χάθηκα ξαναβρις﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ζοσμιο ογτενχικιακορυδφέθηκα μ' αυτό το έργο. Κατά τρόπον δε μυσις﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ζοσμιο ογτενχικιακορυδφτήριον όχι ις﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ζοσμιο ογτενχικιακορυδφμόνον με το συγγραφέα του,  μια κορυφαία μορφή στο παγκόσμιο λογοτεχνικό υπάρχειν αντάμαις﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ζοσμιο ογτενχικιακορυδφ με τον Τζόις, αλλά και με τον Ελληνα μεταφραστή του. Οι συνθήκες μετάφρασης, ο τόπος, οι χή﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽θωρποι που συνυπρχαν γφρόνοι εκείνοι που στάθηκαν καθοριστικοί για την παραπέρα μας λογοτεχνική μονοκαλλιέργεια και ευαισθητοποίησή  εφ’ όλης της ύλης,  οι άνθρωποι που συνυπήρχαν γύρω απ’ αυτόν και την προσπάθεια του, ο Στ. Τσίρκας που τον προέτρεψε στη μετάφραση κι επιμελήθηκε τους  πρώτους ς κεννα αυτν μια νευσεη ο Μ.Αμαφγνστακης ς  πρωτους τόμους, ο Σες κεννα αυτν μια νευσεη ο Μ.Αμαφγνστακης ς  πρωτους φέρης που τον επαινεί όπως αναφέραμε, ο Μ. Αναγνωστάκης που παλεύει να γίνει γνωστός ο φυλακισμένος μεταφραστής του Προυστ, όλοι αυτοί  είναι τα δικά μου,ς κεννα αυτν μια νευσεη ο Μ.Αμαφγνστακης ς  πρωτους  στην σφαίρα του αγαπητού, πρόσωπα- είδωλα γραφής κι ς και ﷽﷽﷽﷽ΑΖ στην Αναζήτηση το ιόχι μόνον. Κι αυτός ο ανθρώπινος διάκοσμός του, εμένα με έθελγε τότε στη συλλογική του έκφραση αλλά και ξεχωριστά ο καθένας τους.

            Η μετάφραση του είναι, όπως θα μπορούσαμε να πούμε μοναδική και μοναχική τελικά αφού μέχρι σήμερα δεν ξαναϋπήρξε παρόμοια απόπειρα-εκτός από τον τελευταίο τόμο «Ο Ξανακερδισμένος χρόνος» που τον αποπειράθηκαν στις εκδιλα﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ουστ με νανεση με αφλαόσεις ΔΙΩΝΗ οι  Παντελής Ανδρικόπουλος και Δημ. Δημουλάς. 

            Στη μετάφραση του ΠΑΖ, θαρρείς ο ίδιος ο Προυστ μιλά απευθείας στη γλώσσα μας. Νομίζω, όπως άλλωστε το δηλώνουν κι οι φιλολογικοί σχολιαστές του, πως μ’ αυτή υπάρχεις στον κόσμο του Προυστ με άνεση, με αναγνωστική και νοηματική ασφάλεια, ωραίο θύμα της ατέλειωτης γοητείας της υψηλής λογοτεχνίας.

            Διέσχισα αυτήν τη θάλασσα πριν πολλά χρόνια. Δεν θυμάμαι πλέον τίποτε απ’ αυτό το ταξίδι που κράτησε χρόνια γιατί δεν ήθελα να τελειώσει σύντομα. Με αυτό θυμου. ﷽﷽﷽﷽﷽﷽ς αλλοις και το βιβλιοπωλειο της Περιστερας Γκατζογιήθηκα  συν τοις άλλοις και το βιβλιοπωλείο της Περιστέρας Γκατζογιάννη «Η γωνιά του βιβλίου» απ’ όπου αγόραζα τους μετέπειτα τόμους.  Μένει ένα γλυκό κι αόριστο αίσθημα και πετερο.﷽﷽﷽﷽﷽ πλλε καταπμνησεων προσρίγραμμα εντυπώσεων, καταστάσεων, προσώπων και εποχών. Ενα αδιευκρίνιστο τοπίο αναμνήσεων με καταπίνει στον τρόπο του αλλά και με επατερο.﷽﷽﷽﷽﷽ πλλε καταπμνησεων προσναφέρει και πάλι στον καιρό μου κατά τι καλύτερον ή μάλλον μελαγχολικά αισθαντικότερο, γιατί εδώ εισβάλει κι ο δικ του.﷽﷽﷽﷽﷽ αναζητηστρόπο του πιαπωλειο της Περιστερας Γκατζογιός σου χαμένος χρ του.﷽﷽﷽﷽﷽ αναζητηστρόπο του πιαπωλειο της Περιστερας Γκατζογιόνος με ή χωρίς την αναζήτησή του. Τίποτα το συναρπαστικό δεν συμβαίνει στην πολύτομη και πολύτροπη αφήγηση ή﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽γωγ και της αισθητικροσςόμως κάτι μαγικό σε παρασέρνει σ’ ένα κόσμο γραφής κι αισθητικής που δεν εζουμε.﷽﷽﷽﷽οτεχνς τη λραστδι ανητον βίχε και δεν είχε προηγούμενο στον κόσμο της λογοτεχνίας.

            Αυτό που μένει από την διεξαγωγή της Αναζήτησης είναι ένας συνεχόμενος προσωπικνο του καθενα σε ο,τι εφυγετικροσός  αναστοχασμός στο χρόνο σε ό,τι έφυγε δηλαδή, με το οποίο προσπαθούμε να ξαναδεθούμε όπως όπως για να συνεχίζουμε.

            Ο χρόνος ο οποίος ανακαλείται κατά κύματα ή και στάγδην, φορές και χωρίς να το επιδιώκεις, ανατέλλει δειλά από το υπέδαφος της συνείδησης σου και από μια ασήμαντη αφορμή ή ένα επεισόδιο, όπως οι μαντλέν στον Π.τερο.﷽﷽﷽﷽﷽ πλλε καταπμνησεων προσ

             Τότε είναι που έρχεται ακ για ﷽﷽﷽﷽﷽ην καταλλησλη στογμη και αφορμόμα και σε μια επίπεδη και ρηχή αισθητικά ευαισθησία, ένα ωστικόν κύμα από αναμνήσεις, ο άλλοτε χρόνος μας, ο εκείθεν χρόνος που απέδρασε ως  ύλη γεγονότων αλλά υπάρχει ακόμα ένδον  μας ως ατμοσφαιρική πίεση. Περιμένει δε την κατάλληλη στιγμή και αφορμή να διαχυθεί, γιατί θα υπάρξει, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, σε όλους μας συμβαίνει αυτό μια φορά μενη﷽﷽﷽﷽﷽﷽γ η κερυανοβ να γγμη και αφορμέστω. Τότε είναι η κεραυνοβόλος  νοσταλγία που σταματά τη ροή των καθημερινών πραγμάτων ή η συνεχιζόμενη η οποία σε αποσαρθρώνει...

               Με την Αναζήτηση ένοιωσα τι σημαίνει χρόνος που έφυγε στη ζωή  και χτεχνφει μέσα απο τ χμα απλλάθεμεικ ικιο των ανθισμενωνκοριτισρόνος που επιστρέφει μέσα από τη λογοτεχνία. Κι αυτό είναι κάτι  ας μαν﷽﷽﷽ήσουμε ο καθλενας  μας το ζιο των ανθισμενωνκοριτισσαν μικρό θαύμα  που μπορούμε να το ζήσουμε ο καθένας μας  μέσα από τη σκέψη και στα βιβλία εκείνων που έγιναν παρανάλωμα της ίδιας της ψυχής τους όπως ο Μ. Προυστ.

 Ο Π.Α.Ζάννας ανήμερα του αγίου Νικολάου του 1989 πεθαίνει. Εντελώς...

   (Σαν χτες δηλ. πριν 24 χρόνια)

*Από όσα συνέβησαν στις 29 Νοεμβρίου στη Χαρτοθήκη Κοζάνης στην εκδήλωση με θέμα το «Αναζητώντας το χαμένο του Σουαν τη μεριφορ "τη Χαρτοθ χρόνο" του Μ. Προυστ, 100 χ του Σουαν τη μεριφορ "τη Χαρτοθρόνια από την κυκλοφορία του «Από τη μεριά του Σουάν".