Τα φτερα της τεχνης κι ο εκβακχισμος της πολης

«Τα φτερά της Τάνιας που φεύγουν μόνα τους»
κι ο «εκβακχισμός» της πόλης»

Του Β.Π. Καραγιάννη

Στους κλειστούς χώρους που καταφεύγουν σαν καταδιωκόμενες η τέχνη κι ο πολιτισμός ειδικά σε μέρες ευρύτερης διασκεδαστικής αλλοφροσύνης, και με τους τρόπους τους, νιώθω πάντα εντός, παρότι συνήθως είμαι εκτός θέματος. Αναρωτιέμαι μήπως τελικά επιδιώκω παρόμοια γεγονότα, γιατί θέλω να πω, να γράψω, να δώσω το στίγμα του λόγου, από μια ανάγκη καθημερινής αυτοεπιβεβαίωσης ή απλά γιατί «είναι μεθυσμένος από τον εαυτό του», που έγραφε ο Πεσσόα και δεν μπορεί να συγκρατηθεί στην ...αχόρταγη δημοσιότητα που του επιδαψιλεύει αυτό, το ελάχιστον του πράγματος;
Σημειώνω λίγα λόγια για ένα εικαστικό συμβάν που διαδραματίζεται εντελώς ησύχως και αόπλως, κόντρα στην εφήμερη οχλαγωγία των ημερών, πιστεύοντας πως ο πολιτισμός, τα γράμματα, οι τέχνες είναι μια διαρκής υπόθεση διαπλοκής και συνεργασίας ανθρώπων, ιδεών, ευαισθησιών· είναι δε κι εκτός πάσης ιδιοτέλειας και συναλλαγής.
Το θέμα είναι για «Τα φτερά της Τάνιας (Γκιούρα) που φεύγουν μόνα τους». Μια έκθεση χαρακτικών που λαμβάνει χώρα στο πατάρι του Συνεταιριστικού βιβλιοπωλείου και είναι μια διοργάνωση του περιοδικού «η Παρέμβαση» με χορηγό την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκησης Κοζάνης η οποία δεν μοιράζει μόνον κουπόνια για την ενοικίαση στολών για μασκαράδες στο κοινό του κενού.
Στην πραγματικότητα, ο τίτλος πράξη γίνεται με τον αέρα.
«Αφησε ένα φτερό, στον άνεμο να δεις πως πάει. Ετσι πάει και το έθνος σήμερα» έγραφε ο Σολωμός, και είναι πρωτίστως κλασικός, παρά εθνικός ποιητής, γιατί όσα είπε κι έγραψε ισχύουν στο διαρκές, το δε παραπάνω ειδικά στο νεοελληνικό μας σήμερα.
Πως είναι δυνατό να γίνει αυτό στην τέχνη;
Ως εξής: Πρώτα σου ‘ρχεται η ιδέα που στροβιλίζεται σαν σβολαράκι στο μάτι σου ή σαν κανένα ενοχλητικό μυγάρι.
Θέλεις να τα βγάλεις να ησυχάσεις.
Αμέσως μετά παίρνεις χαρτί και μολύβι ή κάθεσαι στον υπολογιστή και σημειώνεις όλα τα φευγαλέα και τα φευγάτα σου. Αλλοτε στήνεσαι μπροστά στο τελάρο και τραβάς τις τύψεις πλαγίως και τις θλίψεις οριζοντίως, χιαστή, κανονικά ή κι ανακατεμένα. Η χρωματουργία αυτή σιγά σιγά μεταμορφώνει το άσπρο ή το αόριστο και μεταπλάθει το άμορφο σε κάτι σαν τέχνη, τέχνη δηλαδή κανονική. Ετσι αρχίζεις να βγάζεις φτερά που αδυνατούν να σε κρατήσουν για να πετάξεις· ως εκ τούτου αυτά φεύγουν μόνα τους, κινούνται στον κόσμο των ιδεών αυτόβουλα κι υπάρχουν πλέον ανεξάρτητα της αρχικής αιτίας γέννησής τους. Ομως σε φουντώνουν και σε φορτώνουν με επιθυμίες ανολοκλήρωτες, ακραίες διαθέσεις, με σχέδια για φυγή στους κόσμους τους οποίους πάντα, αλλά ατελέσφορα νοσταλγείς, κι ιδίως εκείνους της σκέψης που συνήθως αδυνατείς να προσεγγίσεις στα καλά στρογγυλοκαθούμενα. Κι όλα αυτά έως πνιγμού. Αλλά ωραίου πνιγμού!
Της τέχνης τα φτερά, το λοιπόν, φεύγουν μόνα τους.
Της τέχνης τα φαρμάκια υπάρχουν παράλληλα με τη δημιουργία.
Οι φαρμακείες της τέχνης ελλοχεύουν σε λανθάνουσα διάθεση, να βάλουν την ευεργετική τους τρικλοποδιά, όποτε αυτές το θελήσουν.
Παραμένεις με ό,τι δημιούργησες για να συνεχίσεις επ’ αόριστον αυτή την απόσπασή σου από το φυσικό στο αφύσικο, από το γνωστό στο άγνωστο· να περάσεις από την άμεση υλική εμπειρία στην ακόμα πιο ένυλη διακρίβωση και βίωση της ουσίας των καθημερινών σου ζητημάτων.
Άλλοτε πάλι πέφτεις πάνω σε υλικά κατεργασμένα, φυσικά ή τεχνητά, δυνάμει θύματα της τέχνης, και με κοπίδια, με χρώματα, χαράζεις με το λεπίδι χαρακιές στο πρόσωπο του απροσδιόριστου πόθου σου, όπως οι ναυτικοί στα μπράτσα τους χαράζουν την έλλειψη και την αναζήτηση, κι οι φυλακισμένοι το διαφυγόν κέρδος της ελευθερία τους.
Χαρτιά, ξύλα, λινάτσες, λινόλεουμ, πέτρες, υλικά γήινα, ανθρώπινα, τεχνητά ή φυσικά θα δεχτούν αναντίρρητα, τις εντελώς δικές σου εσωτερικές εγχαράξεις καθώς τις βγάζεις με αυθόρμητη ή συντεταγμένη επίγνωση και τις τοποθετείς στο ακατέργαστο για γεννηθεί το εξαίσιο.
Για να δημιουργήσεις τελικά τη γενεσιουργό μήτρα. Αυτό το πρωταρχικό όργανο εξ ου παράγονται, αναπαράγονται, πολλαπλασιάζονται όλα, από τον άνθρωπο έως αυτά τα λεπτοφυή, υψηλής αισθητικής και τρυφερότητας χαρακτικά έργα, τ’ αντικείμενα δηλαδή της χαρακτικής τέχνης που ήδη είναι επί τοίχου κρεμάμενα.
Ετσι υποθέτω δημιουργεί και η χαράκτρια Τάνια Γκιούρα από την πόλη αυτή, η οποία περιηγήθηκε για να μάθει ή να εκλεπτύνει την καλλιτεχνική της διάθεσή, στη Θεσσαλονίκη και στα Γιάννενα και τις αντίστοιχες, πανεπιστημιακού λόγου, σχολές καλών τεχνών.
Αισθάνομαι πως παραπλάνησα τον αναγνώστη με τον τίτλο της έκθεσης, τον οποίο φόρτωσα στην καλλιτέχνιδα, είχα όμως ένα αποχρώντα λόγο, τον οποίο θα αποδείξω παρακατιών.
Η ενότητα των έργων έχει για πραγματικό τίτλο: «Η μάνα, το νήμα, ο θάνατος». Η μάνα μήτρα απ’ όπου ξεκινάει το ταξίδι της ζωής, το νήμα του βίου το οποίο μας κλώθει ή κλώθεται γύρο μας ή κλωθογυρίζουμε με αιτιώδη λόγο ή και αναίτια, για να φτάσουμε κάποτε στην έξοδο, στο θάνατο, το τελικό κι αδήριτο συμπέρασμα της ύπαρξης.
Τα μικρά αυτά έργα, περίτεχνα περιτυλιγμένα σε πλαίσιο, δείχνουν χωρίς και πολλές αμφιβολίες ακόμα και στα εντελώς φυσιολογικά μάτια, που δεν έχουν κάτι το ειδικευμένο στο κοίταγμα τους, πως η δημιουργός, είναι μια μυστήρια καλλιτεχνική ενότητα έντεχνου λόγου και ποιητικής πράξης. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γ. Μότσιος βρήκε την ίδια ενότητα στον Πάβελ Μπούνιν, χαράκτη και ποιητή από τη Μόσχα, τώρα κοντά στα ογδόντα του. Γράφει: «Είναι η δεύτερη φορά τον τελευταίο καιρό, όταν ανακαλύπτω δύο ζωγράφους και χαράκτες που γράφουν παράλληλα στίχους. Εννοώ καλούς. Ωστε, να αναγνωρίζει κανείς ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις στην τέχνη της ζωγραφικής και στην τέχνη της ποίησης».
Η χαράκτρια, θηλυκή υπόσταση του χαράκτη, είναι ένας κανονικός άνθρωπος με καλλιτεχνικά ζητούμενα αλλά και ιδεολογικά κρατούμενα ευαισθησίας εν παντί καιρώ. Ευκαιρίας δοθείσης και επειδή έτυχε η έναρξη της έκθεσης να γίνεται μέσα σε ηχητικές βιοπραγίες αυτιών κι θλιβερής αισθητικής και σε άγρια, ανθρώπινα ποδοκροτήματα γενικώς αλλά και ειδικώς αυτές τις κοζανίτικες νύχτες και μέρες (1), δίνει με το αθόρυβο και διακριτικό παρών της, ένα μέτρο αντίστασης στο γενικευμένο, ελπίζω όχι μόνιμα, ασυλλόγιστο· μήπως τελικά και παροδικά, συγγνωστό ακαταλόγιστο; Πολύ δε περισσότερο οι φωτιές των φανών και των επιφανών περί αυτών, οι οποίες της είναι περιττές, γιατί έχει μέσα δική της, αυτο-αναφλεγόμενη, κι όχι με τη μεσολάβηση άλλων όντων ή τεχνικών μέσων, ένταση-φλόγα που δεν αφήνει στάχτες αλλά ωραία χαρακτικά μικρής φόρμας- το μικρό είναι όμορφο- σε λινόλεουμ. Αυτά τα χαρακτικά είναι κυρίως μάννες θηλάζουσες, στήθη μιας ώριμης εποχής που αφήνουν στον θεατή τους μια τρυφεράδα αγαπητική κι όχι απαραίτητα αισθησιακή, συμπλέγματα ζωής κόκκινα και διαπλέγματά της σε άσπρο, μαύρο σε ώχρα και πράσινο.
Τι είναι στον εν τέχνη βίω της η κυρία Τάνια Γκιούρα; Γεννήθηκε στην Κοζάνη και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Πλαστικών Τεχνών & Επιστημών της Τέχνης με κατεύθυνση τη ζωγραφική είναι τώρα και φοιτήτρια στο εργαστήριο χαρακτικής του Τμήματος Εικαστικών & Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολή Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ.
Μετείχε μέχρι τώρα στις παρακάτω εκθέσεις:
2000 Πολιτιστικές Εκδηλώσεις των Λασσανείων Δήμου Κοζάνης
2004 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννίνων
2005 Καρυάτιδες, Ιωάννινα
2005 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννίνων
2007 Εργαστήριο χαρακτικής του Α.Π.Θ. (Η κρυμμένη διάσταση της χαρακτικής και των τυπωμάτων). Red gallery Αθήνα
Στις 13 ενεστώτος μηνός θα είναι στο κτίριο του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη σε ομαδική έκθεση με τίτλο: «Α.Π.Θ. 10 Χρόνια εργαστήριο Χαρακτικής». Απειλεί δε ότι θα βρεθεί στην Πολωνία, Κρακοβία δηλαδή σε διεθνή έκθεση χαρακτικής μέσα στην άνοιξη.
Είναι πρωτίστως ποιήτρια στην ψυχή και δευτερευόντως χαράκτρια στην πράξη. Ο,τι θέλει να χαράξει στην ύλη που ξαπλώνει μπροστά της ή που της αφήνεται νωχελικά ή με χαδιάρες δυσκολίες, για να θερμουργήσει πάνω τους και να τους δώσει ψυχή απ’ την ψυχή της, οντότητα στην άψυχη κι ακίνητη διακύμανση του τρόπου ύπαρξης στο κόσμο της τέχνης, το συστηματοποιεί πρώτα σε λέξεις, εικόνες, σε ελλειπτικά σχήματα στίχων και απόμακρους ήχους τρόπων ποιητικών. Γιατί η εν λόγω είναι και ποιήτρια της αυτής αισθητικής εμβέλειας με ό,τι χαράζει και κρεμά στον τοίχο, στο αισθαντικό, πατάρι του Συνεταιριστικού βιβλιοπωλείου, το οποίο εξελίσσεται με το χρόνο, εστία αντιστάσεως στην ευτέλεια και διαβρωτικό της πνευματικής ανίας της πόλης, αφού φιλοξενεί μόνον υψηλού λόγου καλλιτεχνικά συμβάντα. Ανεβαίνοντάς το, νιώθεις να σ’ ανεβάζει πολλαπλώς, αλλά ανέρχεσαι πάντα με περίσκεψη αυτό το διακριτό επίπεδο· ποτέ δεν ξέρεις πως θα κατέβεις από κει, κι από κορυφές γενικά, μπορεί και κατρακυλώντας.
Σκοπός η ελευθερία των πράξεων
φτερά που φεύγουν μόνα τους
ακροβατούν χωρίς σώμα
κλέβοντας, αρπάζοντας ζωή, στην παράσταση του αύριο.
Ετσι κάπως μεσιάζει στο ποίημά της «Μαστιγώνονται οι στιγμές», που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Φυγός» των Ιωαννίνων, μια ποιητική διαπίστωση που σε βάζει σε σκέψεις πέρα από τις εικόνες.
Μια αποστροφή ποιητική που μου ‘ρθε ξεκάρφωτη καθώς παρατηρούσα σε ιδιωτική προβολή, δηλαδή την ώρα της ανάρτησής τους, αυτά τα μικρά χαρακτικά, τα οποία μου θύμισαν εκείνα τα καλλιτεχνικά βαγόνια της Σ.Κ.Τ.Θ που στάθμευσαν στο Σ.Σ. Κοζάνης, σε μια κινούμενη επί ραγών, έκθεση ζωγραφικής των μαθητών της, ένα πολύ περασμένο Οκτώβριο.
Φάε αέρα νοσταλγίας
και πιες νερό της λησμονιάς


Σημείωση

(1) Με της πόλης και του νομού τις αφείδωλες οικονομικές ενθαρρύνσεις νομίζες πως βιώνουμε μια κατάσταση όπως η Ρώμη και οι Ρωμαίοι προ της πτώσεως της αυτοκρατορίας. Ενας βάναυσος πολυήμερος «εκβακχισμός» της ύπαρξης μας, που τον ονομάζουν κατ’ ευφημισμόν πολιτισμό, παράδοση, γλέντια (ώρε γλέντια!) κι άλλα τέτοια άδεια, που διαλύει ό,τι έμενε εισέτι τυμπανιαίον και αδιάλυτον τα τελευταία χρόνια. Οι διαδημοτικοί συνάρχοντες δείχνουν να δίνουν τα ρέστα τους σε κάτι που τελειώνει επί του πολιτικού τους προσωπικού.
Αλλά αυτό που τελειώνει δεν είναι παρά μια εποχή, της πολιτισμικής στασιμότητας και του κομφορμισμού, κάτι σαν τα στάσιμα της Μπρεζνιεφικής περιόδου στη Σοβιετική Ενωση, και η οποία αυτό που αφήνει πίσω της είναι κυρίως τ’ αποκαϊδια του φανού, του αγίου Δημητρίου, ας πούμε.