H εντός πόλεως οδική βοήθεια του Δήμου κλπ.

Εν αρχή ην αντινομάρχης παρελθούσης χρήσεως (κάποιος από τους συνήθως καημένους μετά τη διέλευσή τους απ’ αυτό το εφήμερον και διορισμένον είδος ανθρώπου της αυτοδιοικητικής υποθέσεως, της αυτής νοητικής και πνευματικής εμβέλειας με τους αντιδημάρχους), ο οποίος πήγε στη Βουδαπέστη για την έκθεση «Ελληνική κληρονομιά-Η ελληνική ορθόδοξος διασπορά στην Ουγγαρία τον 17ον-19ον αιώνα» (ως έκτακτος απεσταλμένος του τοπικού μας έθνους), είδε ότι καλόν, εθαμβήθη και πρότεινε μετάκλισή της «αύτανδρη» εις την πόλη της Κοζάνης εν ευθέτω χρόνω, δηλαδή σε ένα χρόνο. Δρομολογηθείσα (κι αρμολογηθείσα στους τοίχους του Λαογραφικού Μουσείου Κοζάνης) η έναρξή της έλαβε καιρόν την εσπέραν της 14ης Απριλίου ε.ε., μνήμη Λεωνίδου επισκ. Αθηνών. Εν τω μεταξύ εντός πόλεως ήταν σε εξέλιξη ένα διεθνές φεστιβάλ αφήγησης ποικίλης καλλιτεχνικής ύλης. Σε μια εκδήλωση του, Άγγλος τις, διάβαζε την Ιλιάδα αγγλιστί κι οι πολύτροποι κοζανίτες θεατές, ημιλιποθυμούσαν από μέθεξη πνευματική. Επίσης και ένας διεθνές διαγωνισμός (διαγκωνισμός εκ της πρωτεύουσας θέσης των αγκώνων κατά τον χειρισμό) ακορντεόν έδινε και έπαιρνε. Κάτι μόνιμα δυσπραγούντες, βαλκάνιοι δηλαδή, χτύπησαν φλέβα θεσμικής αφελείας και τραβούν κορδόνι το πράγμα. Σύμπασα η υπαλληλία της Ν.Α., μετά των διευθυντών και των λοιπών υπέρ και υπό χρεωμένων σ’ αυτήν και τα πρόσωπά της, ήταν παρούσα στο μέγα ισόγειον του ναού του τοπικού λαογραφισμού (καμία σχέση πλέον ο χώρος (1) με τα γράμματα και τις τέχνες επί της ουσίας τους) για τους επιούσιους, επίσημους λόγους και λήρους και στη συνέχεια στην παράπλευρη αίθουσά του, όπου είχε απλωθεί η έκθεση. Παρών ο πρόξενος Ουγγαρίας στη Θεσσαλονίκη-μια ώρα δρόμος- ως κατά τόπον αρμόδιος μετά της κουστωδίας του. Ενώπιον και δίπλα του, λιγωμένοι και ζαλισμένοι από μέθη παραγοντισμού και οίησιν ασημαντοεξουσίας, διάφοροι κι αυτός, πιθανόν έκπληκτος, παρατηρούσε τους σαλτιμπάγκους που τον γυρόφερναν. Το διοργανωτικό επιτελείο της κινητής έκθεσης, κάτι σαν τις αντίστοιχες κινητές εορτές του Ορθόδοξου εορτολογίου, το αποτελούσαν κάποιοι δυσανάγνωστοι στις επιστήμες, το εμπόριο και στα άλλα εφόδιά τους, αναμεταξύ τους και Κύπριοι (μήπως η υπόθεση είχε και οικονομικό ενδιαφέρον;). Οι διοργανωτές τέτοιων επιχειρήσεων (ίσως οι εν λόγω να εξαιρούνται, μη τους αδικώ άνευ στοιχείων αφού δεν το έψαξα κιόλας) συνήθως δι' αυτού του τρόπου βγάζουν το ψωμί τους. Κάτι σαν γυρολόγοι της τέχνης και της ιστορίας. Αρκεί να υπάρχουν τα θύματα κι αυτά ευτυχώς γι’ αυτούς υπάρχουν παντού. Παλιότερα μια περιφερόμενη έκθεση ζωγραφικής από Καβάλα, φάνταζε στα μάτια των ιθαγενών της μακεδονικής υπαίθρου, ως μέγιστον καλλιτεχνικόν γεγονός. Μάλιστα, οι τοπικοί αλλά κι οι αδαείς της προεδρικής συνοδείας παρέσυραν τον τότε και νυν δια δευτέρα φοράν Πρόεδρο της Δημοκρατίας (δανειστής του πατρός του νυν πρωθυπουργού το «βρόμικο ’89 για να μη ξεχνιόμαστε), και εγκαινίαζε τα καλλιτεχνικά φύκια ως μεταξωτές ζωγραφικές κορδέλες. Αλλος δε πάλι διαβόητος καλλιτέχνης του ελλαδικού μακεδονισμού και ελληνοχριστιανισμού, γέμισε (με το αζημίωτο) κάθε δημόσιο χώρο με έργα του (γλυπτικής και ζωγραφικής) τα οποία τα έβγαζε με τον τόρνο, όπως οι Μετσοβίτες παράγουν τις αυθεντικές, «χειροποίητες» γκλίτσες (2). Δεν υπάρχει όμως ούτε εισαγγελέας (έναν που γνώριζα, τον πλέον έντιμο και ηθικό δικαστικό, με επαγγελματική κι επιστημονική υπερεπάρκεια κι ευρύτατη παιδεία, συνταξιοδοτήθηκε), αλλά ούτε και συνήγορος της τέχνης για να επιληφθούν.
- Επαρχία κατέσχε με!
Ακουσα, το ομολογώ με συντριβή μέχρι τον κυρ’ Δέσποτα, προϊστάμενο του επιχώριου κλήρου και του εκκλησιαστικού και αρχαιοελληνικού λήρου. Ημουν στενεμένος στη θέση δεν μπορούσα να φύγω διακριτικά, ας με συγχωρέσει ο θεός.
Ωραία λόγια μετ’ ανθέων είπε ο κ. Νομάρχης που αποκάλυψε το ήδη γνωστόν από το τχ. 126 του περιοδικού «Παρέμβαση» (μετάφραση άρθρου ουγγρικού, ιστορικού, περιοδικού από τον γιατρό Μαυροδή Μαυρουδή) για τον πρωθυπουργό της ΟυγγαρίαςTeleki Pal (1879-1941), η μάνα του οποίου καταγότανε από τους αποδήμους εκ Κοζάνης στην Πέστη (το γένος Μουράτη). Ο εν λόγω, δις πρωθυπουργός (1920 και 1938) αυτοκτόνησε στο γραφείο του το 1941, όταν ερήμην του ο Κυβερνήτης ναύαρχος Horthy υπέγραψε συμφωνία με το Χίτλερ και η Ουγγαρία έμπαινε στον πόλεμο σαν σύμμαχος της Γερμανίας. «Τοποθετηθήκαμε στο πλευρό των παληανθρώπων. Θα γίνουμε λαός τυμβωρύχων, το πιο επαίσχυντο έθνος της Ευρώπης. Δεν σε εμπόδισα αποτελεσματικά στην ενέργεια σου αυτή. Αισθάνομαι ένοχος…» έγραφε στο σημείωμα που άφησε ο ευγενής αυτός πολιτικός. Οποία ευθιξία πολιτικού και πατριώτη (ακριβώς ίδια μ’ αυτήν των ...νεοελλήνων πολιτικών της σήμερον του τόπου και της χώρας, οι οποίοι αν και φτώχυναν τη χώρα το πιστόλι που είχαν πάνω στο τραπέζι τους ήταν αποκριάτικο) στη Βουδαπέστη (άλλοτε Βούδα+Πέστη και στη μέση της ο «Ωραίος, γαλάζιος, Δούναβης» του Γ. Στράους). Με την πράξη του ο τόσο μακρινός «κοζανίτης» ξεπλήρωσε το κοζανίτικον άγος της προδοσίας του Ρήγα Βελεστινλή από τον έμπορο Δ. Οικονόμου στην Τεργέστη το 1798 (3). Οταν δημοσιεύτηκε το άρθρο τα πνευματικά κι εγγράμματα σαΐνια του τότε Δήμου και Δημάρχου (πολυχρόνιου και πολυχρονεμένου) πως δεν το είδαν αμέσως, αφού έπιαναν και πιάνουν τα πουλιά της δυστυχίας τους στον αέρα μαζί με τις υψηλές πτερόεντι ιδέες και να προτείνουν το ελάχιστον, δηλ. να δοθεί σε δρόμο της πόλης το όνομα αυτού του ωραίου ανθρώπου. Εως έστι, λοιπόν, καιρός ο κυρ’ Λάζαρος (ο Δήμαρχος όχι ο οικολόγος που αποχώρησε από την ηγεσία στην τοπική οικολογία ίνα ασχοληθεί απερίσπαστος, κι όχι απερίσκεπτος, με την πρασινολογία), ας επιληφθεί της ονοματοθεσίας, αλλά και μιας ίσως πιο πλέον επίσημης αναφοράς του προσώπου.
Επανερχόμαστε. Η έκθεση θα ερχότανε στην Κοζάνη. Αρα έπρεπε να είχε και κάτι γι’ αυτήν. Δυστυχώς ο σάκος των διοργανωτών ήταν σχεδόν άδειος από Κοζάνη. Αλλωστε δεν το είχαν στο πρόγραμμα όταν τύπωσαν τον αρχικό τους κατάλογο. Τους προέκυψε στην πορεία άρα χωρούσαν εμβαλωματικές λύσεις. Εστειλαν το περιεχόμενο του καταλόγου στη Νομαρχία Κοζάνης για να τυπωθεί εδώ, εξόδοις της, εννοείται. Οι αρμόδιοι επ’ αυτού (για τις εκδόσεις, τα γράμματα, τις τέχνες κ.λπ.) της Ν.Α, δηλαδή ο κανένας («ούτις» ομηρικά εξ ου και η αντωνυμία της λίγο πριν γλώσσας μας, «ουτιδανός») οδήγησαν, (που άραγε;) τον κατάλογο προς έκδοση, ακοίταχτο, αδιάβαστο κοινώς αμελέτητο (εξ ου και τα «αμελέτητα»).
Παρένθεση. Οι της κάθε εξουσίας θεωρούν εαυτούς αναντικατάστατους στο πόστο τους και καλά κάνουν, αφού όλοι μας ακόμα κι οι πιο άσημοι αυτής της γης θεωρούμε εαυτούς μοναδικούς. Τι να κάνουν αυτοί που δεν έχουν αφήσει και κανένα καλάμι ακαβαλίκευτο για να επιβιβαστεί και κάποιος άλλος έστω για δοκιμή (4). Αμέσως μετά, θεωρούν ότι ο τοπικός τους τόπος, δεν διαθέτει ικανό, γηγενές προσωπικό, για να διεξέλθει ζητήματα παρόμοια (και μάλιστα με πλέον εμφανή και με πιο σοβαρό και χρηστικό τρόπο), γι’ αυτό και προσφεύγουν σε ξένες αυλές κι αγκαλιές. Δεν μπορούν να δημιουργήσουν οι ίδιοι και οι θεσμοί τους (κομματικοί εσμοί στην καλύτερη εκδοχή), γεγονότα πολιτισμού, δεν ξέρουν ή δεν θέλουν γενικότερα, κι αρκούνται στους άλλους και στα δανεικά. Ζούμε άλλωστε και σαν χώρα με τα δανεικά γιατί να είμαστε και σαν τόπος διαφορετικοί (5). Αρκούνται να ανακατώνουν τον ανεξάντλητο χυλό της ανικανότητας, της μετριοκρατίας των υπηρετών τους, που οφείλουν όμως να τους τακτοποιήσουν, ως όφλημα κομματικό.-
Στον αρχικό κατάλογο αναφέρεται σε δυο τρεις σειρές ο μέγιστος άνδρας της Ουγγαρίας, έλλην κοζανίτης στην καταγωγή, Παύλος Χαρίσης (πέθανε το 1902). Επειδή ο εκθεσιακός τζερτζελές (της πρώτης και μόνης μέρας των εγκαινίων) όμως θα γινόταν στην Κοζάνη έπρεπε να δώσουν και κάτι περισσότερο. Ετσι δημοσίευσαν το ιδρυτικό του Κληροδοτήματος κακοτυπωμένο κι ανάποδα. Στο τέλος έβαλαν και μια φωτογραφία κάποιου κι έγραψαν από κάτω της ότι είναι Παύλος Χαρίσης, οι αδιάφοροι συντάκτες του καταλόγου (στην ξένη) και οι ολιγογράμματοι (αρκούνται στα πλέον απαραίτητα δηλ. γραφή, ανάγνωση και τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής) εκδότες του εδώ, αφού ότι να τους ρίχνουν το τρων σαν βόδια στο παχνί. Τι γελοίον πένθος; (6)
Ο Π. Χ. με το Κληροδότημά του, που το αποτελούσαν ακίνητα, χρήματα, χρεόγραφα κι ομολογίες, θέσπιζε υποτροφίες για παιδιά κοζανιτών για να σπουδάσουν στην Ουγγαρία (μπορεί άραγε κάποτε ο κ. Δήμαρχος δια των υπηρετών του να πληροφορήσει την πόλη -όποιους νοιάζει δηλαδή-, επί του ιστορικού και μόνον, τους κοζανίτες που έκαναν χρήση του κληροδοτήματος και σπούδασαν στη Βούδα και Πέστη). Επίσης να συσταθεί πρότυπος Γεωργική Σχολή (ιδρύθηκε το 1932). Μέχρι πριν από κάποια χρόνια, τιμής ένεκεν, υπήρχε στο κτίριο στη Λευκόβρυση η πινακίδα μνήμης. Οταν στεγάστηκε εκεί η υπηρεσία συγκοινωνιών εξαφανίστηκε κάθε ίχνος του δωρήματος. Η λήθη των αχάριστων και των αγνωμόνων είναι η δικαιοσύνη του σήμερα. Για να γίνει πραγματικότητα το τότε Κληροδότημα βοήθησε ο Υπουργός Οικονομικών της Ουγγαρίας Κλέμπεσμπεργκ (η πόλη που οι τότε άρχοντές της γνώριζαν γράμματα και ιστορία, έδωσε το όνομά του στον ανηφορικό δρόμο προς χαμηλό Αη-Λια που τώρα είναι η οδός Π&Λ. Παπασιώπη (λίγο πιο πριν ονομαζότανε Μοράβα αντί του ορθού Μόροβα, που γράφαν κατά ιστορικό λάθος οι εντοιχιστές του Δήμου και ο διερμηνευτής των δρόμων της Λ. Παπαϊωάννου («Ανά τας οδούς και τα ρύμας») παράλληλη με την νυν οδού Α. Δελμούζου ο οποίος τότε ήταν υπουργός των ελληνικών Οικονομικών (μαζί με τον Μ. Τριανταφυλλίδη και τον Δ. Γληνό αποτέλεσαν το επιφανές τρίο του Εκπαιδευτικού Συνδέσμου) (7).
Τόσο λίγο των περιστάσεων είναι λοιπόν το πολιτικό μας προσωπικό κι ακόμα πιο εδαφιαίο το πνευματικό, που αλληλοσυμπληρώνονται είτε πληρώνονται είτε όχι.
Σκέφτομαι πως ίσως μόνον η Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Κοζάνης να καταλαβαίνει την σήμερον θλιβερή πραγματικότητα των γραμμάτων της πόλης. Να πενθεί μυστικά για το κατάντημα αφού δεν μπορεί να κάνει και κάτι (αυτό θα σημαίνει πως υπερβαίνει προσωπικές αναστολές και πολιτικές δεσμεύσεις). Ας πάρει όμως μια σωστική κι αναγεννητική πρωτοβουλία, καθώς τώρα σβήνει εκ των πραγμάτων μια ολόκληρη εποχή και μαζί μ’ αυτή διάφορα βαρίδια της πόλεως τα οποία και επιστρέφουν στην πολιτική και πνευματική τους αφάνεια εξ ης ελήφθησαν. Ισως να είναι η τελευταία απόπειρα της οργανωμένης πόλεως για την πνευματική κι ιστορική της αντίδραση στην επελαύνουσα ερημοποίησή της.


Σημειώσεις

1. Στην αυλή του Λαογραφικού Μουσείου τυλιγμένος στο επίσημο γαλάζιο πλαστικό του περιμένει ο ανδριάντας του Κ. Ε. Σιαμπανόπουλου τον ...Οικουμενικό Πατριάρχη να τον αποκαλύψει! Απελπισία! Ενας δάσκαλος πρωτοπόρος, ορθολογιστής και κάθε άλλο παρά θρησκευόμενος και σκοταδιστής, να υφίσταται τέτοια βεβήλωση η μνήμη του από τους επιγόνους του! Η τοπική πολιτεία δια του κ. Νομάρχου της, που χρηματοδότησε την κατασκευή του, παραμερίζεται περιφρονητικά. Επαρχία γαρ και «Είμαστε μεσοπόλεμος, σου λέω ανίατα μεσοπόλεμος» (Βύρων Λεοντάρης)

2. Η δύσμορφος προτομή του Μ. Αλέξανδρου στην είσοδο του Νομαρχιακού μεγάρου Κοζάνης υπάρχει σ’ όλη τη Μακεδονία σε πολλές κόπιες. Τι ασχετοσύνη εξουσίας μέχρι και ποινικά διωκτέας για καλλιτεχνική κι ιστορική προσβολή.

3. «Το καθήκον του πολίτου και η πίστις προς τον ηγιασμένον θρόνον της Α. Μεγαλειότητος, κατόπιν η αγάπη προς τους ανθρώπους και η αγάπη προς τον πλησίον με παρεκίνησαν ενδομύχως και κατείγγειλα εις Υμάς το άφρον εγχείρημα του Ρήγα Βελεστινλή, όπερ θα ηδύνατο να στοιχήσει την ζωήν χιλιάδων αθώων...» (Β.Π. Καραγιάννη: Ο Ρήγας Βελεστινλής και η Κοζάνη ή οι Κοζανίτες, από το βιβλίο «Ο Πανβαλκάνιος Επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής και η Δυτική ΜΑκεδονία» Πρακτικά ημερίδας Σιάτιστα 1998 (εκδ. ΙΝΒΑ 2002)

4. Ρώτησαν τον Ο. Ελύτη πως και στην εποχή του δεν καβαλίκευσε κι αυτός κάποιο καλάμι κι απάντησε θυμόσοφα πως δεν βρήκε κανένα ελεύθερο ότι τα είχαν καταλάβει όλα άλλοι...

5, Η χώρα των άλλοτε υψηλόφρονων ιδανικών έγινε η αξιολύπητη των υψηλότοκων δανεικών.

6. Για τον Π. Χαρίση, που κυριαρχεί στις ιστορικές σχέσεις της Κοζάνης με την Ουγγαρία υπάρχει το μνημειώδες για την πόλη και την ιστορία της σ’ εκείνους τους καιρούς και κόσμους, σύγγραμμα του Ν. Π. Δελιαλή «Αναμνηστική εικονογραφημένη έκδοσις Παύλου Χαρίση». Οταν είδα πως απουσιάζει το βιβλίο αυτό από τη βιβλιογραφία του έρμου Καταλόγου κατάλαβα περί ποίας προχειρότητας πρόκειται με όλα τα συμπαρομαρτούντα και για τα καθ’ ημάς. Ας σταματήσουν κάποτε αυτές οι εκδοτικές αηδίες τις οποίες χρηματοδοτεί ερήμην του ο λαός του νομού.

7. Πριν μερικά χρόνια ένας αντιδήμαρχος με κάτι υπόλοιπα όρμηξαν, όπως οι μπαστουνόβλαχοι σε μαντρί κι έκαναν άνω κάτω τον ιερό χώρο του Αρχείο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης· για μέρες φωτοτυπούσαν, ερήμην των διευθυντών του χώρου, φακέλους για να ...διεκδικήσουν, οι ανιστόρητοι, το κληροδότημα Π. Χαρίση από τους νυν Ούγγρους! Κάποιος δικηγόρος ή βουλευτής ή κάτι τέτοιο, εκ Πατρών, αν θυμάμαι καλά, τους ξεσήκωσε. Τι έγινε άραγε εκείνη η γελοία επιχείρηση η οποία δεν είχε καμιά ελπίδα επιτυχίας, αλλά ήταν κατάφορτη με τα σταφύλια της ασχετοσύνης, της άγνοιας, από τη μια και της οργής μας από την άλλη, καθώς έβλεπα με απέραντη θλίψη κι ατελέσφορο θυμό αυτά τα πνευματικά κατώτερα όντα, να ασελγούν πάνω στο σώμα της ιστορίας της πόλεως.


Η εικόνα είναι από την έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο. Επιτέλους βρήκα μια αγιογραφία με τους τρεις ιεράρχες και τον Μ. Βασίλειο στη μέση μάλιστα ψηλότερον των άλλων. Ως εκ τούτου ανακαλώ τα όσα έγραψα παραπάνω για τους διοργανωτές, χάριν της προσωπικής μου αγιοφιλαυτίας...