Oι «Αθλιοι» της Κοζάνης και ο «Αχλιοι» της Ναούσης

1822, καταστροφή της Ναούσης, 10.000 οι σκοτωμένοι. 124 άνδρες και 2 γυναίκες εις «αχλίαν» κατάστασιν, που διασώθηκαν, έρχονται στην Κοζάνη. Κάτοικοι και αρχές τους φροντίζουν και προσπαθούν να τους φυγαδεύσουν. Από τον θολωτό υπόνομο της πόλης που διέσχιζε τη σημερινή οδό Π. Μελά και την πλατεία και διαμέσου της Βιβλιοθήκης, τότε Οίκος Βελτιώσεως, οι πρόσφυγες οδηγούνται νότια έξω από την πόλη. Κάποιους τους «εξαγόρασαν» κοζανίτες, όπως τον Φίλιππον Αδαμαντίδη, που τον πήρε ο αρχιερέας Βενιαμίν (Καρίπογλου εκ Θεσσαλονίκης) κι έγινε μετά γραμματέας της Μητροπόλεως. Αυτό το έμαθε ο Αμπαλαμπούτ πασάς, ο σφαγέας της Ναούσης και κίνησε προς καταστροφήν της Κοζάνης, η οποία πλέον εφαίνετο άφευκτος. Δύο άνδρες όμως έσωσαν την πόλη που δεν θα υπήρχε σήμερα στην μορφή αυτή. Ο μητροπολίτης Βενιαμίν και ο Καραμάρκος Παύλου Πριτσούλης με τις φιλίες και τις σχέσεις τους με τους ισχυρούς τούρκους τοπάρχες. Στο Δρέπανο που έφτασε ο Αμπαλαμπούτ, μαλάκωσαν αυτόν με τα γνωστά μέσα δωροδοκίας. Διέταξε τότε ο πασάς να μπουν στην πόλη οι 12 χιλ. στρατιώτες αλλά να μη προβούν σε καταστροφές. Οι κάτοικοι ήδη είχαν φύγει όλοι στα πέριξ της Κοζάνης χριστιανικά χωριά, Κρόκο, Καρυδίτσα, Ανω Κώμη, Καισαριά, Λευκοπηγή, Αγία Παρασκευή κ.α. Ο Βενιαμίν με δύο προκρίτους και δύο ημιόνους με δώρα μεγάλης αξίας «εμάλαξαν» την οργήν του άγριου σφαγέα. Η πόλη σώθηκε αφού έπεισαν τον πασά ότι ουδείς Ναουσαίος δεν κατέφυγε σ’ αυτήν και πως η πόλη τελούσε δήθεν εν άγνοια του κινήματος της Νάουσας. Ο πασάς έκανε πως πίστεψε αν όχι τους προκρίτους σίγουρα τα φορτωμένα μουλάρια και τις 10.000 ρουβχιέδες κι απλά εισήλθε στην πόλη κι έμεινε για λίγο στο οίκο Αρμενούλη. Μια άλλη φυγή των κοζανιτών και καταφυγή στα γύρω χωριά έγινε τον Οκτώβριο του 1912 όταν μετά το στρατηγικό «ατύχημα» της 5ης ελληνικής Μεραρχίας στον Κόμανο -Σόροβιτς (Αμύνταιο) διαλύθηκε και άτακτα ο στρατός οπισθοχωρούσε προς στην ελεύθερη πλέον Κοζάνη. Οι κάτοικοι όταν ακούστηκε πως οι …Τούρκοι ξανάρχονται άδειασαν την πόλη. Σημειώνει ο Π. Λιούφης στην «Ιστορία» του: « Και ην σπαρακτική η εικών της αποχωρήσεως, και ομοία προς την υπό του Πλουτάρχου εν τω βίω Θεμιστοκλέους διαγραφομένην αποχώρησιν των Αθηναίων κατά τα Μηδικά...» Μετά απ’ αυτό κι εκ του λόγου πως στρατεύματα τούρκων περνούσαν και κατέλυον στην πόλη στα τέλη του 1823 πανώλης που διαδόθηκε από τα στρατό, θέρισε πλήθος Κοζανιτών. Η φυγή των κατοίκων της Ναούσης δια μέσο του υπονόμου μας θύμισε τους «Αθλίους» του Βίκτορος Ουγκώ, αλλά και να τονίσουμε αν και η πόλη δεν μετείχε δυναμικά στον Αγώνα όμως υπήρξαν στιγμές που έδωσε το κρίσιμο παρών της, όπως στην διάσωση των ναουσαίων προσφύγων.