Ο Ικαρος του Μπρέγκελ, του Οντεν, του Σικελιανού και της Ακρινής

Βρέθηκα στο λίαν φιλικό κι αισθαντικό καλλιτεχνικό οίκο Κ(αραδίσογλου), ειδικό στις καλλιτεχνικές εκτυπώσεις, σελίδο-ποιήσεις περιοδικών (μπροστά μου ήταν ξαπλωμένη μια «Ρωμιοσύνη» -ποία εκ των δύο αυτή που είναι να την κλαις ή η άλλη που δεν πρέπει να κλαις- περιοδικό της ιστορικής κοινότητος Χρωμίου κι ένα άρθρο της με σταμάτησε για τον τίτλο του «περί γεωλογικών της περιοχής πλακών», ότι ομοιοκαταληκτούσε με το περίφημο κι αείποτε επίκαιρο βιβλίο του Ε. Λεμπέση: «Η τεράστια Κοινωνική σημασία των βλακών ...»). Ο χώρος είναι ένα έμπειρο, πολυετές αφισοκατασκευαστήριον· οι τόνοι απολτοποίητα εισέτι βιβλιαρίδια των φανών, που δεν οδηγήθηκαν ακόμα στην ανακύκλωση από περασμένες αποκριές του Δήμου, στο ισόγειον της ΔΕΠΑΚ είναι έργον τους) όπως κι οι αφίσες για τις «Εικαστικές ανοίξεις» της πόλεως κλπ. Εκεί παρασκευάζονται περίτεχνοι φάκελοι για δικηγόρους και άλλα κλειστά επαγγέλματα, (τ’ ανοίγει σε λίγο όλα ο κύριος ΓΑΠ όστις όλα τα σφάζει κι όλα τα μαχαιρώνει πλέον), προσκλητήρια για θρησκευτικούς κυρίως γάμους και απολυτρωτικές του προπατορικού αμαρτήματος εμβαπτίσεις νηπίων. Γενικώς εκεί γίνονται όλες οι ωραίες εργασίες επί χάρτου. Διευθυντής του καλλιτεχνικού ηλεκτρονικού υπολογιστού ο κ. Σωτήρης Σουτζούκης, από την ιστορική έδρα του δήμου Κοζάνης, Αιανή. Σημ. ένδον: Στην αρχαία αυτή πόλη παρά τα αρχαιολογικά συνέδρια και τις γλυπτικές ακολουθίες που διεξάγονται επιτυχώς εκεί, και τους αγώνες των κυρίων μετά των κυριών τους, για να μείνουν Δήμος αυτόνομος, δεν βρήκαν ακόμα αρχαία τείχη, έλλειψη η οποία προστίθεται στις γνωστές μέχρι τώρα: ναού, θεάτρου και γυμναστηρίου. Τότε τι πόλη ήταν; Δεν πάνε να σκάψουν παραδίπλα στην Καισαρειά μήπως και έχουν καλύτερη τύχη!
Οταν είδα στο εργασιακό αυτό υπερώον μια αφίσα του καλλιτέχνη της λαϊκής φωνής, κυρίου Γ. Ικάρου, έμεινα έκθαμβος.
Στο σημαντικό αυτό εικαστικό δημιούργημα ο εικονιζόμενος επ’ αυτού πτερωτός Ικαρος ως κύμα (που φέτος δεν μπήκα μέσα του) θαλάσσιον ή κι υποθαλάσσιον μου έφερε στη σκέψη κάποια από τα πνευματικά συμβάντα, που σχέση έχουν με εκείνον τον μυθολογικό Ικαρο, του οποίου η ελαφρότης (και η πτερωτότης) τον οδήγησε κοντά στον ήλιο (μεσούρανα κι όχι στον δύοντα αγκαθωπό του πασόκ) κι από κει, άπτερον ήδη, στο μετέπειτα Ικάριον πέλαγος. Ετσι σε όλη την ελληνική και παγκόσμια φιλολογία και τέχνη πρέπει να προστεθεί κι ο κύριος Γ. Ικαρος της Ακρινής χώρας των καρβουνόπληκτων, τραγουδιστής φτερωτός, με ασύρματο μικρόφωνο ανά χείρας, γυαλιά ηλίου άνωθεν του ευρύ καθαρού μετώπου του, κόκκινο υποκάμισο, τζιν ξεθωριασμένο, στο ύψος δε των γονάτων του δύο νεαρές κάτι φυσούν ή μήπως και μυρίζουν, δια στόματος. Υψηλή τέχνη μετ’ ανθέων και νοημάτων που αλίμονο δεν μπορώ να την καταλάβω. Ισως αυτός και να υπάρχει στον αντίποδα του μυθολογικού συνονόματου, αφού ο εδώ πατά στέρεα επί γης και δεν αφήνεται σε σάχλες επουράνιες, σαν μικρό παιδί, το οποίο μόλις του έδωσαν την ελευθερία, δεν ήξερε τι να την πρωτοκάνει, και έπαθε αυτά που έπαθε.
Το γεγονός αυτό από μόνο του συνιστά μια ανατροπή στον πολιτισμό της πόλεώς μας. Η εισβολή της κυρίας Ακρινής με τον κ. Ικαρο ανατρέπει τα μέχρι τώρα πολιτισμικά δεδομένα, στα οποία κυριαρχούσε ο ακατάσχετος συναυλιασμός στου Φιλοπρόοδου την κερασιά από κάτω («και από τον ομφαλό πιο κάτω» τις αποκριές), διάφορων ρεταλιών ου μην αλλά και κάπως ρεμαλιών, της ωδικής τέχνης.
Ετσι στα καλά καθούμενα μπήκα στα βαθιά της φιλολογίας και τέχνης κι είπα ν’ αραδιάσω ό,τι θυμάμαι από τις ικάριες σημάνσεις στα γράμματα και τη ζωγραφική, προς γνώσιν και για τις νόμιμες συνέπειες.
Ανδρέα Κάλβου από την ωδή “Εις Σάμον”, το λοιπόν.

«Αυτή και ο μύθος κρύπτει
νουν αληθείας· επτέρωσε
τον Ίκαρον' και αν έπεσεν
ο πτερωθείς κ' επνίγη
θαλασσωμένος,

Αφ' υψηλά όμως έπεσε,
και απέθανεν ελεύθερος.»

Δρόμο παίρνουμε βιβλία αφήνουμε, φτάνουμε στον κ. Νάσο Βαγενά ποιητήν ωραίον και κριτικό λογοτεχνίας δεινό, ο οποίος κυκλοφόρησε δύο ποιητικές συλλογές με συγγενές θέμα: «Η πτώση του ιπτάμενου» και η «Πτώση του Ιπτάμενου 2», εκδ. Στιγμή.

Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΠΤΑΜΕΝΟΥ Β

Δοκίμαζες μεγάλα φτερά για να πετάξεις.
Όμως σε κράταγε στο χώμα μια χρυσή αλυσίδα.
Όλες σου οι προσπάθειες έμοιαζαν με πράξεις
ηρωικές. Όμως δεν ήταν (πώς να ήταν;). Η ελπίδα

πως θα ξεφύγεις κάποτε, πως θα σ’ αρπάξει
στα ύψη του το γαλάζιο ήταν ασπίδα
στενή, ορειχάλκινη, ριγμένη στις επάλξεις
μιας παλιάς εποχής. Πυξίδα

χωρίς μαγνήτη στην παλάμη ενός στρατιώτη
που ανήμπορος γονατίζει στην άμμο
ή σε μια στέπα με απέραντο χιόνι

ενός ανθρώπου που τον βρίσκουν πρώτοι
οι γύπες, που υποφέρει, που παγώνει
γυμνός, εξαντλημένος χάμω.



Στη ζωγραφική τώρα και στον Βέλγο ζωγράφο Μπρέγκελ, πατέρα.
[Στην ''Πτώση του Ίκαρου' αυτός, (όπως διαβάζουμε σε κάποιο μπλογκ) καταδεικνύει πόσο αδιάφορα είναι αυτά και για τους συνανθρώπους μας. Συγκεκριμένα, μάλιστα, ενώ στο δεξί μέρος του πίνακα διακρίνεται ο Ίκαρος που πνίγεται στη θάλασσα, στο αριστερό ένας αγρότης συνεχίζει να οργώνει αμέριμνος το χωράφι του και ένας βοσκός παρατηρεί το γαλάζιο ουρανό. Πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί ότι πολλοί θεωρούν πως ο Μπρέγκελ γελοιοποιεί τον Ίκαρο, όπως τον παρουσιάζει, ακριβώς ''για να προωθήσει τις απόψεις των Στωικών: ο άνθρωπος δεν πρέπει να καταπατά τους νόμους του σύμπαντος, αλλά να περιορίζεται στην εκπλήρωση του καθήκοντός του και σε ό,τι του αναλογεί''.
Στην ''Πτώση του Ίκαρου'' εντοπίζεται καθαρά και ένα ακόμα στοιχείο της ζωγραφικής του Μπρέγκελ. Αυτό δεν είναι άλλο από τη μετατόπιση του κύριου θέματος από το κέντρο σε κάποιο άλλο σημείο του πίνακα. Χαρακτηριστικά, ο Ίκαρος περιορίζεται στο δεξί μέρος του πίνακα σε δύο ανθρώπινα πόδια που σπαρταρούν στο νερό].

Συμπληρώνει ο ποιητής Οντεν σε ποίημά του σε μετάφραση του Γ. Σεφέρη, απ’ τις «Αντιγραφές» του, εκδ. Ικαρος.

«...Στον Ικαρο του Μπρέγκελ λόγου χάρη: πως καθετί γυρνά τη ράχη
Πολύ νωθρά στον όλεθρο· μπορεί ο ζευγάς
Ν’ άκουσε την πλαταγή στη θάλασσα, την έκθετη κραυγή
Ομως γι αυτόν δεν ήταν σπουδαίο ατύχημα· κι ο ήλιος τη δουλιά του
Ελαμπε στα πόδια τ’ άσπρα που βουλιάζαν· στο πράσινο
Νερό· και τ’ αλαφρύ δαπανηρό καράβι που είδε ασφαλώς
Κάτι εκπληχτικό, τ’ αγόρι που έπεφτε απ’ τον ουρανό,.
Επρεπε κάπου να φτάσει κι αμέριμνο τράβηξε ανοιχτά.»


Τέλος ο Αγγ. Σικελιανός στην τραγωδία του «Ο Δαίδαλος στην Κρήτη» και πάλι στις εκδόσεις Ικαρος, ολοκληρώνει, ας πούμε:

«Αχ, να’ τος...να τος...
Με πλατιά φτερά ανεβαίνει
πάνω απ’ την άπλα του πελάου, σα να χορεύει!...
Να παίζει τάχα;... Να κλονίζεται;... Ψηλώνει...
Θαρρώ κι ακούω μες στον αγέρα ένα τραγούδι...
Πετάει,πετάει, κ’ ένα παιάνα τραγουδάει....
Κ’ εγώ, Ιέρειες, σας αφήνω γεια και μπαίνω
μπαίνω στην Τρίτη μου Νυχτιά, την πιο μεγάλη...

Καρτέρει με, Ικαρε! Καρτέρει με και φτάνω!
Είμ’ ο πατέρας σου!... Είμ’ ο Δαίδαλος!...»

Αυτά έγραφον την σήμερον, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (κατάλυσις ιχθύος) ημέρα κατά την οποία ο Κύριος Μετεμορφώθη(«Θαβώρ και Ερμών εν τω στόματί Σου αγαλλιάσονται» ψάλλει ο προφητάναξ), πήγε δηλαδή μέχρι τον ουρανό σχεδόν σώος κι επέστρεψε από εκει αβλαβής («έλαμψεν το πρόσωπον αυτού ως ο ήλιος, τα δε ιμάτια αυτού έγιναν άσπρα ωσάν το φως») αφού για λίγο συνομίλησε με τον Μωυσή και τον Ηλία. Ομως ο απόστολός Του (ελέω θεού κι ερήμην του λαού) στην Κοζάνη τον αυτό καιρό, ενώ μετεμορφώθη παρά τον ομώνυμο κι αλειτούργητον (ως ασύμφορον εισπρακτικά) ναό στο λόφο του χαμηλού Αη- Λια, διεμορφώθη σε σκληρόν (σαν βρασμένο μακαρόνι) κι άτεγκτον τηρητήν των δογμάτων Του (πότε τα είπε Αυτός αυτά;). Ετσι άφησε γυναίκα αυτόχειρα (έπεσε από την υψηλή γέφυρα στη θάλασσα της Κοζάνης, ήγουν τη λίμνη Πολυφύτου, εγνωσμένα ιατρικώς σαλεμένη από το βαρύτατο πένθος του χαμού του γιού της στο στρατό, (τα ελληνικά δηλαδή Βενιζελοστρατά, μήπως και σκ...), όπως τον κατάντησαν, άψαλτη κι αδιάβαστη να πιάσει θέση, ως αυτόχειρ, στο β’ τμήμα του 7 κύκλου της Κολάσεως του Δάντη. Πως το επέτρεψε αυτό στον αντιπρόσωπο του; Κύριος οίδε, δηλαδή ο εν λόγω κύριος, ο εφαρμόζων με ευλάβεια δύο μέτρα και δύο σταθμά στις περιπτώσεις αυτές κι αναλόγως της περιστάσεως φυσικά κι εννοείται· και τι δεν εννοείται.

***
ΥΓ. Με τη ευκαιρία άκουσα αυτές τις μέρες έναν κοζανίτικο παραμυθιόμυθο, οποίος δεν έχει φυσικά καμιά σχέση με όσα παραπάνω διεξήλθα και τον οποίο μεταφέρω εδώ προς γενικότερη τέρψιν.

«Ενας παλιός Κοζανίτης είχε ένα γομάρι λίαν άτακτο. Δάγκωνε, κλωσούσε, χτυπούσε, κυνηγούσε τις λεγόμενες γομάρες της γειτονιάς του κι όχι μόνον. Κόντευε και στις γυναίκες να ριχτεί. Αποφάσισε μη αντέχοντάς τον άλλο, να τον πουλήσει, αλλά ποιός θα τον έπαιρνε τόσο άτακτος που ήταν; Ενας γείτονας τον συμβούλευσε να τον πάει στο παζάρι μεθυσμένο, άρα ήσυχο. Μπορεί έτσι και να τσιμπούσε κανένα θύμα! Εβρεξε ένα καρβέλι ψωμί με ρακί. Το έφαγε ο γάιδαρος, μέθυσε, ησύχασε. Στο παζάρι ήταν αρνί. Στον πρώτο αγοραστή που τον ζήτησε του τον έδωσε. Πήρε τα λεφτά και φεύγοντας του είπε πως ο γάιδαρος είναι λίγο π(ούστης). – «Τι με νοιάζει», είπε ο αγοραστής, «ας είναι ό,τι θέλει, μόνον να είναι ήσυχος». Την επαύριο όμως ο αγοραστής έξαλλος του επιστρέφει το γομάρι. – «Αυτός είναι αλήτης μας διέλυσε τα πάντα». Είχε ξεμεθύσει κι ως εικός επανήλθε στη φύση του ο γόμαρος. – «Τι να σου κάνω», είπε ο πρώην κτήτορ του, «εγώ σε προειδοποίησα πως είναι π(ούστης) και από ένα τέτοιον όλα να τα περιμένεις!...»
Ο μύθος δεν δηλοί τίποτα.