Βραδινή...

- Στις Βρυξέλλες κάποτε καλεσμένη η «Παρέμβαση» του αλησμόνητου Μιχάλη Παπαγιαννάκη σε μπυραρία. Γρηγόρης Κοντός, Κώστας Ντιός (ο και ζωγράφος του πίνακος)· ο Μάκης Καραγιάννης εκτός κάδρου οτι τραβούσε τη φωτ. Διαβάζω Le soir μη γνωρίζων λέξη γαλλική! - Η Μυρτιώτισσα στο Παρίσι αλλά και εψές στην ΕΡΤ 2 σε σκηνοθεσία Τάσου Ψαρά διαβάζουσα Le soir γνωρίζουσα φυσικά τη γαλλική)

Καλοτάξιδο, λέει...

Όταν ακούω η διαβάζω για βιβλιο / Που κυκλοφόρησε «καλοτάξιδο/ Παθαίνω κάπως.../ Ένα αφόρητο κλισέ πλέον/ Μου θυμίζει το «ήταν ένα μικρό καράβι / Που ήταν αταξίδευτο ουε ουε ουε»/ Με τη γνωστή ανθρωποφάγα κατάληξη/ Τα βιβλια δεν ταξιδεύουν προφανώς / Σε ταξιδεύουν ορισμένως/ Από το μικρό φως τους που καίει / Στο μέγα του κόσμου που σε κατακαίει/

Oι «Αθλιοι» της Κοζάνης και ο «Αχλιοι» της Ναούσης

1822, καταστροφή της Ναούσης, 10.000 οι σκοτωμένοι. 124 άνδρες και 2 γυναίκες εις «αχλίαν» κατάστασιν, που διασώθηκαν, έρχονται στην Κοζάνη. Κάτοικοι και αρχές τους φροντίζουν και προσπαθούν να τους φυγαδεύσουν. Από τον θολωτό υπόνομο της πόλης που διέσχιζε τη σημερινή οδό Π. Μελά και την πλατεία και διαμέσου της Βιβλιοθήκης, τότε Οίκος Βελτιώσεως, οι πρόσφυγες οδηγούνται νότια έξω από την πόλη. Κάποιους τους «εξαγόρασαν» κοζανίτες, όπως τον Φίλιππον Αδαμαντίδη, που τον πήρε ο αρχιερέας Βενιαμίν (Καρίπογλου εκ Θεσσαλονίκης) κι έγινε μετά γραμματέας της Μητροπόλεως. Αυτό το έμαθε ο Αμπαλαμπούτ πασάς, ο σφαγέας της Ναούσης και κίνησε προς καταστροφήν της Κοζάνης, η οποία πλέον εφαίνετο άφευκτος. Δύο άνδρες όμως έσωσαν την πόλη που δεν θα υπήρχε σήμερα στην μορφή αυτή. Ο μητροπολίτης Βενιαμίν και ο Καραμάρκος Παύλου Πριτσούλης με τις φιλίες και τις σχέσεις τους με τους ισχυρούς τούρκους τοπάρχες. Στο Δρέπανο που έφτασε ο Αμπαλαμπούτ, μαλάκωσαν αυτόν με τα γνωστά μέσα δωροδοκίας. Διέταξε τότε ο πασάς να μπουν στην πόλη οι 12 χιλ. στρατιώτες αλλά να μη προβούν σε καταστροφές. Οι κάτοικοι ήδη είχαν φύγει όλοι στα πέριξ της Κοζάνης χριστιανικά χωριά, Κρόκο, Καρυδίτσα, Ανω Κώμη, Καισαριά, Λευκοπηγή, Αγία Παρασκευή κ.α. Ο Βενιαμίν με δύο προκρίτους και δύο ημιόνους με δώρα μεγάλης αξίας «εμάλαξαν» την οργήν του άγριου σφαγέα. Η πόλη σώθηκε αφού έπεισαν τον πασά ότι ουδείς Ναουσαίος δεν κατέφυγε σ’ αυτήν και πως η πόλη τελούσε δήθεν εν άγνοια του κινήματος της Νάουσας. Ο πασάς έκανε πως πίστεψε αν όχι τους προκρίτους σίγουρα τα φορτωμένα μουλάρια και τις 10.000 ρουβχιέδες κι απλά εισήλθε στην πόλη κι έμεινε για λίγο στο οίκο Αρμενούλη. Μια άλλη φυγή των κοζανιτών και καταφυγή στα γύρω χωριά έγινε τον Οκτώβριο του 1912 όταν μετά το στρατηγικό «ατύχημα» της 5ης ελληνικής Μεραρχίας στον Κόμανο -Σόροβιτς (Αμύνταιο) διαλύθηκε και άτακτα ο στρατός οπισθοχωρούσε προς στην ελεύθερη πλέον Κοζάνη. Οι κάτοικοι όταν ακούστηκε πως οι …Τούρκοι ξανάρχονται άδειασαν την πόλη. Σημειώνει ο Π. Λιούφης στην «Ιστορία» του: « Και ην σπαρακτική η εικών της αποχωρήσεως, και ομοία προς την υπό του Πλουτάρχου εν τω βίω Θεμιστοκλέους διαγραφομένην αποχώρησιν των Αθηναίων κατά τα Μηδικά...» Μετά απ’ αυτό κι εκ του λόγου πως στρατεύματα τούρκων περνούσαν και κατέλυον στην πόλη στα τέλη του 1823 πανώλης που διαδόθηκε από τα στρατό, θέρισε πλήθος Κοζανιτών. Η φυγή των κατοίκων της Ναούσης δια μέσο του υπονόμου μας θύμισε τους «Αθλίους» του Βίκτορος Ουγκώ, αλλά και να τονίσουμε αν και η πόλη δεν μετείχε δυναμικά στον Αγώνα όμως υπήρξαν στιγμές που έδωσε το κρίσιμο παρών της, όπως στην διάσωση των ναουσαίων προσφύγων.

Σκόρδα Φλωρίνης και περιχώρων

Τω καιρώ εκείνω τη μία των Παρασκευών της Σαρακοστής, (η Β’ συνήθως), των Χαιρετισμών δηλαδής, σύναξις θηλυκοάρσενων εγένετο στο υπερώον του μοδέρνου πανδοχείου της Φλώρινας, LIΝGOS. Εόρταζον οι μαζωγμένοι εκεί ΕΤΑΙΡΟΙ, την ενιαύσια Σκορδοκαϊλειον κινητή εορτή τους, στην οποία τιμούσαν το εύοσμον αγιονορείτικον σκόρδον ή το Ροϊδιον «σκορόδον» (άνευ πράσσων). ΄Ανθρωποι του τόπου, της περιφέρειας, των όμορων πόλεων και χωρίων εγλεντούσαν (που είχαν αυτή την όρεξη;). Ετρωγαν φαγιά σε συνταγές γαλλικές και «γαλλικές» στις οποίες κυρίαρχη γεύση ήταν αυτή του σκόρδου και των sauce αυτού, έπιναν κόκκινο κρασί κι ορχούνταν με γλυκόλαλα άργανα Σλαβομακεδόνικα τότε, νυν Βορειομακεδόνικα. Την αυτή νύκτα κατέφθαναν εκ Θεσσαλονίκης οι πνευματικές σκούνες και σκαμπαβίες που έδεναν στον Σακουλέβα κι οι επιβάτες έλυναν τα ζωνάρια του κεφιού και του παλουκιού τους στο λόγιον χάνι. Επώνυμος άρχων της βραδιάς ο (+) Μίμης, μεγαποιητής, Σουλιώτης. Ηταν ωραία εκείνα τα Σκορδοκαϊλεια της Φλώρινας συμβάντα / Γνωριμίες αναγνώσεις απογνώσεις μια οινο-πνευματώδη μπάντα / Δεν μετρώ βέβαια το πόσοι που εκείνες τις βραδιές εκεί επήγαν / αλλά με τον καιρό, αλίμονον, από το μάταιό μας κόσμο εφύγαν... /

Nικόλαος Κασομούλης (1795 Κοζάνη - 1871 Στυλίς)

Ο ιστορικός του Αγώνα με τα "Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833". Στην τρίτομη ιστορία του που εδόθηκε το 1939 με εισαγωγή και σημειώσεις του Γιάννη Βλαχογιάννη προτάσσεται και ιστορία του Αρματωλισμού. Γράφει ο Σπύρος Μαρκεζίνης γι αυτόν: "Θεωρώ ασυγκρίτως ειλικρινέστερον τον μετριόφρονα Κασομούλην, από τον τόσον διαφημιζόμενον εγωκεντρικόν Μακρυγιάννην" (Πολιτική Ιστορία (ΒΙΠΕΡ) 1, 43 Ο ανδριάντας του στην Κοζάνη στήθηκε το 1974 μερίμνη του Συνδέσμου Κοζανιτών Αθηνών ο Λασσάνης το 1974.

Χαιρετισμοί α'

Μονή Λατόμου, άγιος Νικόλαος, αη Γιώργης του έρημου σχεδόν στρατώνα / μάταια μας καρτερούν για Χαιρετισμούς σ' αυτό τον άδειο ψυχικό λειμώνα

Ενσταντανέ εκ του μη συγγραφικού μου βίου

Εις μάτην προσπαθώ τη μάνα να θυμηθεί κάτι που «νήπιο» ων θα έδειχνε πως θα γινόμουν ό,τι έγινα. Τίποτα. 20 Αυγούστου 1953 εγεννήθην πάνω σε ένα σωρό στάρι. Εβαπτίσθην υπό μανδάμας που διατηρούσε μεγαλόσχημο «οίκο» στην πόλη. Δημοτικόν σχολείον. 1960 Στην πρώτη τάξη ελάμβανα στην καλλιγραφο-ορθογραφία συνεχώς «Eύγε δέκα» ως καλλιγραφο-γράμματος από την κυρία Ιωάννα, δασκάλα γλυκύτατη, ως μέλι. Στη Δευτέρα έλαβον δημόσιον προφορικόν έπαινον εντός της τάξεως, από την κυρία Πόπη Καλομάλου εκ Καλαμάτας διότι είπα απέξω το τροπάριον των Θεοφανίων «Εν Ιορδάνη». Από τότε γνωρίζω την ορθήν αποστροφήν «του λόγου το ασφαλές» των ελαχίστων κι όχι «του λόγου το αληθές» των απείρων... Τρίτη Δημοτικού κατέθεσα μάρτυς στο Πλημμελειοδικείον Κοζάνης σε υπόθεση ποδηλατικού ατυχήματος. Tον φίλου μου Λεωνίδα τον είχε παρασύρει ο αδελφός(!) του Γιώργος (Γιορίκας) στην κατηφόρα Πρωτοχωρίου-Λευκοπηγής μια Κυριακή του Θωμά. Επιστρέφαμε από τον ποδοσφαιρικό αγώνα Μ. Αλέξανδρος Λευκοπηγής -Κένταυρος Πρωτοχωρίου στον οποίο τα «φάγαμε» εννοείται. Βαδίζαμε δίπλα δίπλα. Σώθηκε, μου χάρισε το βιβλίο «Φώτος Τζαβέλας». -Εσύ τα μαζεύεις αυτά μου είπε, τότε, εγώ τι να το κάνω· είχα ήδη τον «Ηρωα της Αλαμάνας» και τα «Παιδικά διηγήματα» του Αλξ. Ππδ. Η μαρτυρική μου κατάθεση εντυπωσίασε το ακροατήριον και τη θεωρώ την καλύτερη αγόρευσή μου σε όλη τη μετέπειτα δικηγορική θητεία. Τετάρτη. Ξέχασα το ποίημα που απάγγελνα σε σχολική γιορτή στο προαύλιον του Τιμίου Προδόμου. Κοιτούσα τα κεραμίδια του ναού και αφαιρέθηκα -που ταξίδευα; Γεμάτος ντροπή κι από κάτω μου λέγαν «φεύγα...». Δε θυμάμαι πως έφυγα κάπως κατουρημένος όπως εκείνος ο βουλευτής που εψήφισε κάποιο μνημόνιον. Εκείνο τον καιρό έπαιζα μπάλα νυχθημερόν. Στην Πέμπτη έλαβα την πρώτη θεατρική μου εκδίκηση Επαιξα σε σκετς τον Πρωτομάστορα (όχι του Καζαντζάκη φυσικά) κι ήταν μια ικανοποίηση. Ο δάσκαλος Κ. Παπαδόπουλος από το Πρωτοχώρι περιέφερε στην τάξη μια ζωγραφιά μου πάνω σε κόντρα πλακέ κομμένο (του ήρωα Αχιλλέα) λέγοντας: «Αυτός –εγώ- θα γίνει ζωγράφος. Εγινα πεζογράφος· κάπως... 1965. Εκτη κι έλαβα την τελική πανηγυρική εκδίκηση-δικαίωση. Επαιξα τον ήρωα της Αλαμάνας Αθανάσιο Διάκο στη γιορτή της 25ης Μαρτίου. Αποθέωση (χωρική) κάτι σαν τον ομότιτλο πίνακα του Κ. Παρθένη. Η μάνα με τα μαλλιά της μου έκαμε μια περούκα. Ακόμα την κρατώ, ακριβό φυλακτό. Φορούσα το καλημαύχι και το ράσο του Παπατσεβά. Στο ακροατήριο ο θυμόσοφος Αϊθανάσιος Νιανιάτσιος κι ο λίαν ευσυγκίνητος κυρ’ Ιωάννης Ντούντας, αριστερός ψάλτης, εκλαίγαν γοερά εκ της συγκινήσεως («Κλαίγαμε σα γομάρια»! είπαν στον πατέρα). Την θητεία μου αυτή στο σχολικό θέατρο την αναφέρω και στο βιογραφικό μου που κατέθεσα στην Εταιρεία Συγγραφέων. Εξελέγην στις μαθητικές εκλογές του 1965 αντιπρόεδρος τάξεως και σχολείου αφού η πληθύς των (αλησμόνητων) συμμαθητριών μου εψήφισαν την συνυποψηφίαν μου· οι άρρενες είμαστε μόνον 8, αλίμονον! Από τότε με εφάγαν οι γυναίκες! Ηταν αυτό το μόνο αιρετό αξίωμα της ζωής μου. Είχα στην αρμοδιότητά μου να αναθέτω σε δύο συμμαθητές να οδηγούν το καζάνι με τα σκουπίδια στο σχολικό σκουπιδότοπο. Ο δάσκαλος μου ανέθεσε την διαχείριση του μαθητικού Πρατηρίου αλλά μέχρι τέλους δεν τα πήγα και τόσον καλά. – «Κύριε υπήρξα έμπορος κακός…». Τότε διάβασα δις όλη τη σχολική βιβλιοθήκη (και ξεκίνησα τα ατέλειωτα ταξίδια μου με τα βιβλία). Εκτελούσα παράλληλα χρέη οιονεί σχολικού αστυνόμου μάζευα δηλ. τους σκασιαρχούντες που σύχναζαν κάτω από το δεύτερο πλάτανο σε έναν ευκαιριακό σαγματοποιό από την πόλη ο οποίος ερχόταν και επιδιόρθωνε τα σαμάρια του χωριού και κάπνιζαν ομού τσιγάρες. Οχι, χρέη μαθητικού κουρέως δεν έκαμα, αλλά υπήρξα θύμα πολλαπλό του συμμαθητή μου Ζησούλη «διαπρεπή» τερματοφύλακα μετέπειτα το χωριό που έπαιζε το ρόλο του με θυσιαστική αφοσίωση… Το 1965 απολύθηκα των τάξεων το Δημοτικού και εισήχθην στην Α’ του Βαλταδωρείου Γυμνασίου άνευ εξετάσεων και πηλικίων ότι μόλις είχαν καταργηθεί και τα δύο.

Ανηφορισμός

Επήρα τον ανηφορισμόν προς το λόφο των Τεσσαράκοντα μαρτύρων / Πολυβολεία του εμφυλίου πεύκα και η Σαρακοστη τωνιονεομαρτύρων

Δελτίον άλλου καιρού

Ανεφύει από το σωρό των σεισμοπεσμένων βιβλίων και περιοδικών στο χωριό. Πριν 20 χρόνια η έκδοση 2001. Τότε που η Κοζάνη ήταν η πόλη του βιβλίου ήγουν εν ταυτώ Δημοτική ΒΙβλιοθήκη και Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης. «Σύγχρονοι Μακεδόνες συγγραφείς 1970-2000». Καταγράφω το ένδον του. Διαμαντής Αξιώτης (Καβάλα) αφήγηση από το βιβλίο του «Το ελάχιστον της ζωής του», Σταύρος Ζαφειρίου (Θεσσαλονίκη) ποιήματα, Αντώνης Κάλφας (Κατερίνη) «Το ποίημα του πατέρα Νικάνορα», Γιάννης Καισαρίδης (Βέροια) «Εις ιερομόναχον Πορφύριον Σιμωνοπετρίτην», Β. Π. Καραγιάννης (Κοζάνη) Απόσπασμα από το «6,6 της σκηνοπηγίας», Δημήτρης Μάνος (Καστοριά), απόσπασμα από το «Τσακισμένοι Πελαργοί», Θανάσης Μαρκόπουλος (Βέροια) ποιήματα, Σοφία Νικολαϊδου (Θεσσαλονίκη) από το βιβλίο «Ξανθιά πατημένη», Βασίλης Παπάς (Εδεσσα) δύο μικρά πεζά, Σάκης Σερέφας (Θεσσαλονικη) ποιήματα, Βασίλης Τσιαμπούσης (Δράμα) διήγημα «Ο Μιχάλης», Γιάννης Τσιτσίμης (Κιλκίς) απόσπασμα από το βιβλίο «Οι σφαίρες θα ‘χουν τ’ όνομα σου αγαπημένη». Από το κυρίως σώμα του τεύχους αλλά όχι κι από την εκδήλωση και τη φωτ. λείπουν οι: Ηλίας Κουτσούκος (Θεσσαλονίκη), Τάσα Παληού (Κοζάνη), Αγνη Παπακώστα.(Κοζάνη). Τότε που η Κοζάνη πετούσε πνευματικά. Τώρα απλά βρίσκεται εις τον πάτο της άλλοτε εικόνας της

Ριπές...

Κατά ριπάς ο άγριος του Μάρτη αέρας μας «ριπαίνει» / ταρακουνά σύγκορμα και σύνριζα την γέρικη αριζόνα / την κρατώ στα κάγκελα του μπαλκονιού κάπως δεμένη / να βαστάξουμε στην μονότερμη αγωνία μας κι αγώνα...

Γ. Λασσάνη "Ταξιδιωτικό..."

Διάβασα στο ΒΗΜΑ της Κυριακής 7 Μαρτίου πως η Βιβλιοθήκη της Βουλής που διευθύνει η κ. Ελλη Δρούλια προγραμματίζει μεταξύ των άλλων δράσεων της στο πλαίσιο του 1821-2021 την έκδοση τις «Ταξιδιωτικές σημειώσεις - Η φυλακή» του Γ Λασσάνη. Ημερολόγιο που κράτησε ο Γ. Λ. την περίοδο 1827-1828. Μετά την απελευθέρωσή του από το φρούριο Thereslenstadt μαζί με τον Αλεξ, Υψηλάντη φτάνουν στην Πράγα 25 Νοε 1827· εκεί κάνει γνωριμίες ερωτεύεται μάλιστα και την Μπαρονέσα Μαρτιάννα Μαρκελίκ. Το χειρόγραφο αυτό απόκειται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής αλλά υπάρχει και σε αντίγραφο στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Τη δεκαετία του 1930 ο δήμος Κοζάνης «μίσθωσε» στην κυριολεξία τις πνευματικές υπηρεσίες του σημαντικού φιλολόγου Ευαγγέλου Τζιάτζιου από τη Φλώρινα και τον έστειλε στην Αθήνα ν’ αντιγράψει ολόκληρο το Αρχείο του Γ. Λασσάνη. Οπερ κι εγένετο. Μέρος αυτού του ταξιδιωτικού δημοσιεύτηκε στην «Παρέμβαση» του 1993 τχ. 60. Τώρα η Βιβλιοθήκη της Βουλής το εκδίδει, και καλά κάνει, αφού η επιχώρια Βιβλιοθήκη που είχε καθήκον να το κάνει, είναι βυθισμένη στο τέλμα των αλληλοκαταγγελιών διοίκησης διεύθυνσης και προσωπικού, αλίμονον.

Εαρινό

Τον ήχο του γλυκού νερού στο νερόμυλο να νοιώσω / και στη σιωπή του μοναχικού εσπερινού να αφεθώ / στα χωράφια του σήμερα πέτρινες μνήμες να οργώσω/ Απόγευμα άτολμης άνοιξης στην αγκαλιά τους να χωθώ

Ψυχοσάββατον

Ψυχοσάββατον λοιπόν στον αέρα περιφέρονται τόσες ψυχές/ ψάχνουν να μπουν αν όχι σε σώματα, στις εγκόσμιες ευχές...

Οπου και να σας βρίσκει...

Οτε ήμην εν ενεργεία(!) δικηγόρος βρέθηκα δικαστικός αντιπρόσωπος σε αυτοδιοικητικές εκλογές στον Πειραιά. Κάποια στιγμή πέρασε από την «επικράτεια των σημείων» μου δηλ. το εκλογικό τμήμα του οποίου για μια ημέρα ήμουν απόλυτος άρχων, υποψήφιος Δήμαρχος μετά της κουστωδίας του ενός αισθαντικου συνδυασμού «Το λιμάνι της αγωνίας» (ομότιτλον του κινηματογραφικού έργου του Ηλία Καζάν 1954). Τω καιρώ εκείνω ήμουν οπαδός της «πολιτισμένης αριστεράς» (της τότε) στην οποία παρεπιδημούσε και ο υποψήφιος Θ(οδωρής) Δρίτσας. Ενιωσα όμορφα. Του ευχήθηκα περιχαρής και του μίλησα με ενθουσιασμό για τις εκπομπές που κάνει στο ΤΡΙΤΟ πρόγραμμα της ΕΡΑ για τη θεραπευτική επίδραση της κλασσικής μουσικής στους ασθενείς. Νόμισα, το λοιπόν, πως ήταν ο Θ(ανάσης) Δρίτσας καρδιολόγος και μουσικός κι επρόκειτο για το ίδιο πρόσωπο με τον υποψήφιο. Στιγμιαία νοητική αδράνεια. Με κοίταξε με απορία και περιέργεια.» Δεν είμαι αυτός που νομίζεις φίλε μου» μου είπε, αλλά σ’ ευχαριστώ για τον καλό σου λόγο. Τα ‘χασα ορισμένως. Μου ‘μεινε όμως το 1/2 της συμπάθειας γι αυτόν ως εκ της πολιτικής μας συγγένειας (τότε). Πάνε χρόνια που νιώθω ένα πολιτικό πένθος για εκείνο τον λήξαντα πολιτικό χώρο. Τώρα πανδημία, παιδοφιλίες, ο ενδεκάκις φονιάς («Παιδί μιας πατρινιάς) κι ενός μεσολογγίτη» ίσως), μας δυναστεύουν ποικιλοτρόπως. Πέρασε κι αυτός ο Θοδωρής έστω και λίγο από τον «Γυάλινο κόσμο» (Τενεσί Ουίλιαμς) της φτήνιας και μια περιπλέον λύπη με θλίβει δια το είναι του. Να και ο σεισμός των 6, 3 (εμείς βιώσαμε το 6,6 το 1995) κι έδεσε το πράγμα. Οώτω πως: «Όπου και να σας βρίσκει το Κακό, αδελφοί,/ όπου και να θολώνει ο νους σας,/ μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό/ και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη!*/ Η λαλιά που δεν ξέρει από ψέμα/ θ’ αναπαύσει το πρόσωπο του μαρτυρίου/ με το λίγο βάμμα του γλαυκού στα χείλη… «(Ο.Ε.)/ *γενέθλιά του σαν σήμερα το 1851