«Είχε βαρύ ίσκιο...» Κάτι σαν ρέκβιεμ για τον Μιχ. Παπακωνσταντίνου (1919-2010)

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Θανάσης Κανελλόπουλος ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου ήταν αναμφισβήτητα οι πολιτικοί άνδρες οι οποίοι στην Ελληνική Βουλή, μεταπολεμική κι μεταπολιτευτική διακρίνονταν για την πνευματική τους ευρυμάθειά, το συγγραφικό έργο και την ενασχόληση τους με τον πολιτισμό των γραμμάτων. Κι άλλοι καταπιάστηκαν με παρόμοια πράγματα αλλά το οποίο έργο τους τελικά έργο δεν ξεπερνούσε το ασήμαντοτο ευκαιριακό ή το εντυπωσιοθηρικό.
«Ευπατρίδες», έτσι σχηματικά κι ενοχλητικά τους ονόμαζε (μαζί κι άλλους βέβαια) ο συρμός της γραφής και ανέξοδης τιτλοφορίας και ειδικά τον μόλις εκλιπόντα (σε βαθύτατη βιολογική ηλικία ως εκ τούτου ας μη θρηνούν «βαρύτατα» οι κάθε είδους «βαρυπενθούντες» δια δηλώσεων) από τον μάταιο τούτο κόσμο, Μ.Π. Πιστεύω ότι στην ιστορία θα μείνουν για ό,τι έγραψαν (κυρίως στη λογοτεχνία, την ιστορία, τη φιλοσοφία) κι όχι για ό,τι έπραξαν ή παρέλειψαν. Ο Μ. Π. ασχολήθηκε περισσότερο αισθαντικότερα και με μεγαλύτερη επιτυχία από την πολιτική κείμενα με τη λογοτεχνία, την τοπική ιστοριογραφία και τις πολιτικές του μνήμες. Εκεί βρήκε τον πραγματικό εαυτό του σ’ αυτά τα προσωπικά κείμενα μεταξύ των οποίων και η συγκινητική αφήγηση για τη σύζυγό με το ομότιτλό της αφήγημα «Τάσα». Η τριλογία «Η γιαγιά μου η Ρούσα», «Πέτρινη πόλη», «Το χρονικό της μεγάλης νύχτας» είναι μια μυθιστορηματική ανάπλαση της ιστορικής πραγματικότητας μιας πόλεως· το αφήγημα της πόλεως Κοζάνης από δεκαετία του ‘20 μέχρι το τέλος του εμφυλίου. «Μια βορειοελληνική πόλη στην τουρκοκρατία. Ιστορία της Κοζάνης 1400-1912» είναι μια ιστορία γραμμένη όχι απαραίτητα με τις απαιτήσεις του επιστήμονα ιστορικού αλλά με εκείνη την έμφαση του λογοτέχνη και εγγράμματου δημοσιολόγου. Σ’ αυτήν ο Μ.Π. ξανακοιτά τα μέχρι τότε στοιχεία της πόλεως αλλά και τα νεότερά της. Μαζί με την «Ιστορία της Κοζάνης» του Π. Λιούφη (1924) είναι δύο έργα που με επάρκεια δίνουν στον αναγνώστη το σημαντικό του τόπου στο όλον του αλλά και στις λεπτομέρειες. Μια γλαφυρή εξιστόρηση του βίου και της πολιτείας μιας πόλης που ο Μ.Π. την έζησε από κοντά κι από μακριά, την αγάπησε και τον αγάπησε (φορές τον πίκρανε μέσω της πολιτικής), είτε ως δικός της καθ’ αυτό είτε ως τυπικά ξένος της, αλλά ο οποίος πάντα την είχε στις προτεραιότητές του της πολιτικής και της πνευματικής του ενασχόλησης. Οπως όλοι που ζουν μακριά από την πόλη τους την αγαπούν, τη σκέφτονται, την νοσταλγούν, την ονειρεύονται, την επισκέπτονται. Ο πολιτικός Μ.Π. τη φρόντισε επιπλέον και δι έργων.
Στην αρχή της χιλιετίας ή στο τέλος της προηγούμενης στο γραφείο του στην Αθήνα μαζί με τον τότε νομάρχη κ. Πασχάλη Μητλιάγκα και τον δημοσιογράφο Βίκτορα Νέττα συνοψίσαμε σ’ ένα μακρύ τηλεοπτικό ντοκουμέντο μια εκατονταετία του νεότερου βίου του νομού Κοζάνης. Είναι μια μοναδική δημόσια αναφορά και καταγραφή στην οποία ο Μ.Π. είχε το κεντρικό ρόλο πλην του χωροδεσπότη και του «οικοδεσπότη» του βίου και της ιστορίας της πόλεως Κοζάνης.
Πριν λίγες μέρες πήρα την ετήσια κάρτα του με τα «Χρόνια πολλά». Αντιστρέφω εκ των πραγμάτων τα πρόσωπα του ποιητικού δίστιχου του ποιητή Γ. Βαρβέρη.
«Χρόνια πολλά λένε οι ζωντανοί
Χιόνια πολλά απαντούν οι πεθαμένοι».
Αλλά που είναι και τα χιόνια...
Αναδημοσιεύω από το βιβλίο που κυκλοφορεί σε λίγο με τον τίτλο: «Ταξιδιωτικό στα βιβλία, μαθητεία στο ταξίδι», (1995-2003 χρόνια στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης και το Ινστιτούτου Βιβλίου και Ανάγνωσης) δύο μικρά κομμάτια που έχουν σχέση με τον Μ.Π.
***
«Λίγο πριν αναλάβω τη διεύθυνση (του ΙΝΒΑ) γνωρίστηκα με τον M. Παπακωνσταντίνου εκ του σύνεγγυς. Θα γινόταν η παρουσίαση του βιβλίου του, ο δεύτερος τόμος της τριλογίας μυθιστορηματική ανάπλαση μιας εποχής, λίαν ενδιαφέρουσα για το τρόπο γραφής (δημοσιογραφική λογοτεχνία) αλλά και τις πληροφορίες που περιείχε για την Kοζάνη του μεσοπολέμου, με τον τίτλο “H πέτρινη πόλη”. Zήτησε να είμαι ένας από τους παρουσιαστές και εκ των πραγμάτων διευθύνων της βραδιάς. H αίθουσα του Kοβεντάρειου γεμάτη. Νομίζω εντυπωσιάστηκε από την εισήγηση, τον ξάφνιασε που η πόλη διέθετε δυνάμεις και τρόπους σκέψης που ξεπερνούσαν τα φτωχά πνευματικά της όρια. Kι αυτές υπήρχαν στον κύκλο της «Παρέμβασης». Eκτοτε δημιουργήθηκε μια θερμή σχέση τουλάχιστον στα τηλεφωνήματα, στις προσωπικές επαφές στην Kοζάνη και Aθήνα, αλλά και στις πυροσβεστικές παρεμβάσεις του, όπως στο ζήτημα που δημιουργήθηκε με το Σύλλογο Kοζανιτών της Aθήνας, αργότερα. Θεωρούσε την παρουσία μου ευλογία για τα πνευματικά πράγματα της πόλης. Προς το τέλος, μόνο, της δεύτερης συμβατικής θητείας μου, υπήρξε από μέρους του μια σιωπή. Eβλεπε, άκουγε, διέβλεπε τη λύση της συνέχειάς μου στο χώρο και την πολιτική, τελικά, ρήξη; Tο άλλο του βιβλίο που παρουσιάσαμε ήταν οι πολιτικές του αναμνήσεις του “H ταραγμένη εξαετία”. Mαζί ο Hλίας Kυρατσούς, πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Kοζάνης, με τον οποίο είχα μια ζεστή αφετηριακή συνεργασία στην πνευματική μου εξωτερίκευση. Επί προεδρίας του ο Δικηγορικός Σύλλογος Kοζάνης είχε καθιερώσει εκδηλώσεις στις 3 Oκτωβρίου, Διονυσίου Aρεοπαγίτου, γιορτή των νομικών. Mε αφορμή αυτές εξέδωσα δύο βιβλία: την “Aγάπη στον Aλιάκμονα” του K. Tσιτσελίκη και το “Σχεδίασμα ιστορίας του Δικηγορικού Συλλόγου Kοζανης”. O τρίτος της βραδιάς ήταν ο καθηγητής της Nομικής Παύλος Πετρίδης που είχε την επιμέλεια της εκδοτικής σειράς αλλά και του βιβλίου. Πέθανε τρία χρόνια αργότερα, τόσο νέος· με συγκίνησε ιδιαίτερα ένα άρθρο του στο περιοδικό ANTI όπου έγραψε για τον καθηγητή της Nομικής στην έδρα του Pωμαϊκού και Eλληνικού Δικαίου N. Πανταζόπουλου, που είχαμε στο A’ και Δ’ έτος στη Θεσσαλονίκη. M’ άρεσε το μάθημα του και τα βιβλία του που είχαν τη λόγια εκδοχή γραφής κι όχι την αφυδατωμένη της επιστημονική εκδοχής.»
«...O Mιχ. Παπακωνσταντίνου έχει πολλούς λόγους για να περάσει στην ιστορία. Oμως το πνευματικό του έργο είναι αυτό που θα διατηρηθεί στη μνήμη παρά η πολιτική του διαδρομή που διαθέτει μέσα της ούτως ή άλλως εφήμερον σπέρμα. Θα καταγραφεί ως ο πολιτικός συγγραφέας και δεν υπήρξαν πολλοί παρόμοιοι. Eχει εκδόσει πολλά βιβλία με πολιτικές μνήμες κι αναφορές όμως εκείνα από τα οποία περνά η ιστορία και η μνήμη της Kοζάνης είναι αυτά που τον χαρακτηρίζουν ως άνθρωπο της γραφής με ιδιαίτερο αφηγηματικό λόγο και προσωπικό στυλ. H άλλη ματιά της ιστορίας της Kοζάνης με το βιβλίο “Kοζάνη μια Eλληνική Πόλη στην Tουρκοκρατία” (1992) είναι μια εμπλουτισμένη, στη γλώσσα της καθημερινότητας εκδοχή - συμπλήρωμα ή επέκταση της ιστορίας του Π. Λιούφη. Oπως και η λογοτεχνική ανάπλαση της πόλης την περίοδο του μεσοπολέμου με την τριλογία, «H Γιαγιά μου η Pούσα», «H πέτρινη Πόλη», «Tο Xρονικό της Mεγάλης νύχτας», με την όποια προσωπική ας πούμε εκδοχή που θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι έχουν τα κείμενα ιστορικής μυθοπλασίας, σκιαγραφεί ανάγλυφα τη δεκαετία από το ‘20 έως τη δεκαετία του ‘50 που ως γραπτή εμπειρία απουσιάζει παντελώς και καλύπτει ένα κενό γνώσης σημαντικό».
***
Ακούστηκαν, θ’ ακουστούν και θα γραφούν πολλά για τον Μ.Π. Σημειώνω μόνον μια φράση του άλλοτε Νομάρχη κ. Πασχάλη Μητλιάγκα ο οποίος γνώρισε κι έζησε όσοι λίγοι πολιτικοί του τόπου μας μετά τη μεταπολίτευση τον Μ.Π., που αποτιμώντας τον επιγραμματικά είπε αυτό που λέει ο λαός: «Είχε βαρύ ίσκιο»


ΥΓ. Στη φωτογραφία τμήμα του πίνακα ο οποίος έγινε από το ζωγραφικό οίκο των μοναζουσών του Ησυχαστηρίου Αναλήψεως και εικονίζονται οι: Μ. Παπακωνσταντίνου, Ν.Π. Δελιαλής, Μητιώ Σακελλαρίου, Ν. Κασομούλης, Λάζαρος Παπαϊωάννου, Διον. Μανέντης, Παναγιώτης Λιούφης. Στο άλλο μισό του πίνακα εικονίζονται οι: Χ. Μεγδάνης, Κ. Παπακωνσταντίνου, Κ. Σιαμπανόπουλος, Γ. Ρουσιάδης, Γ. Σακελλάριος, Γ. Λασσάνης και Κ. Τσιτσελίκης, οι οποίοι αποτελούν κατά μία σχηματική κατάξη του Β.Π.Κ. συνέβαλαν ιδιαίτερα στον πολιτισμό των κοζανίτικων γραμμάτων.